Lipidy znajdują się w pokarmach spożywanych na co dzień. Substancje lipidowe to cholesterol, triglicerydy (często określane niepoprawnie „trójglicerydy), fosfolipidy, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) i inne. Stanowią one niezbędny element diety chociaż bardzo łatwo jest „przedobrzyć” z ich dowozem.

Cholesterol – najważniejsze określenia

Lipoproteiny – kompleksy białek (apolipoprotein) oraz lipidów (triglicerydy, cholesterol, estry cholesterolu). Dzięki takim połączeniom lipidy mogą być transportowane i dostarczane do komórek.

Chylomikrony – największe lipoproteiny zawierające niemal 90% triglicerydów.

VLDL – lipoproteiny o bardzo małej gęstości (very low density lipoprotein).

LDL – lipoproteiny o niskiej gęstości (low density lipoprotein). Dostarczają cholesterol komórkom.

HDL – lipoproteiny o wysokiej gęstości (high density lipoprotein). Odpowiadają za transport cholesterolu z komórek do wątroby.

Ze względu na wyraźny związek pomiędzy hiperlipoproteinemią, dyslipidemią gospodarka lipidowa człowieka jest przedmiotem licznych i ciągle pogłębianych badań. Jest ona analizowana zarówno od strony przyczyn zaburzeń (wtórne, pierwotne) predyspozycji genetycznych, związków diety ze zmianami profilu lipidowego, a przede wszystkim ze względu na skutki zmian. Ewidentny związek dyslipidemii z miażdżycą, chorobą sercowo-naczyniową, zawałem serca, udarami mózgu powoduje, że wiele wieloośrodkowych projektów zostało zrealizowanych na całym świecie. W codziennych rozmowach można usłyszeć „dobry cholesterol” – LDL czy „zły cholesterol” – HDL.

Ale czy tak jest? Który jest zły? A może inaczej – każdy jest dobry czy każdy jest zły? Niewątpliwie obie wymienione frakcje są człowiekowi potrzebne. Bardziej liczy się prawidłowość budowy czy skład ilościowy. Dziś wiemy też, że obie klasy cholesterolu nie są jednorodne. Przy pogłębionej diagnostyce możliwe jest oznaczanie podklas cholesterolu. Małe gęste LDL zdecydowanie inaczej kształtują ryzyko choroby sercowo-naczyniowej aniżeli duże cząsteczki LDL. Podobnie HDL to również niejednorodna klasa, a jej podklasy nie zawsze są takie „dobre” jak się wydaje.

Szczegóły znaczenia badania apoprotein opiszemy w osobnym tekście. Postaramy się w kolejnych prezentacja zwrócić uwagę na zdrowe żywienie w zaburzeniach lipidowych.

Przybliżamy diagnostykę:

Cholesterol w surowicy

Przygotowanie pacjenta do diagnostyki zaburzeń gospodarki lipidowej – badanie cholesterolu, cholesterolu-HDL, cholesterolu LDL, triglicerydów:
W okresie poprzedzającym badanie (1-2 tygodnie) zachować normalną dietę i stałą masę ciała, oraz zwyczajowy tryb życia. Nie przyjmować leków wpływających na gospodarkę lipidową.
Nie pić alkoholu 2 – 3 dni przed badaniem. Ostatni posiłek: sucha bułka + herbata.
Pobierać krew na czczo, po 14 – 16 godzinnym głodzeniu.

Materiał: surowica, krew żylną pobrać na skrzep

Użyteczność diagnostyczna: Podwyższone stężenie cholesterolu jest czynnikiem ryzyka miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Test wykorzystywany jest w diagnostyce zaburzeń metabolicznych.

Interferencje: Stężenie trójglicerydów do 280 mg/dl znacząco zawyża wynik badania. Wpływ przygotowania pacjenta przedstawiono we wprowadzeniu do opisu metody.

Wartości referencyjne

Test name / Research

Price in Euro

w jednostkach SI:

pożądane: < 5,0 mmol/l

w jednostkach tradycyjnych:

pożądane: < 190 mg/dl

Współczynnik przeliczeniowy:

mg/dl x 0,0259 = mmol/l

mmol/l x 38,67 = mg/dl

Na podstawie badań epidemiologicznych, za wartości pożądane uznaje się takie, które nie powodują wzrostu ryzyka choroby niedokrwiennej serca.

Cholesterol LDL w surowicy

Materiał: surowica, krew żylną pobrać na skrzep; osocze

Przygotowanie pacjenta – patrz: cholesterol w surowicy

Użyteczność diagnostyczna: Test wykorzystywany do oceny ryzyka choroby wieńcowej. Wzrost stężenia występuje w hipercholesterolemiach z brakiem lub niewielkim wzrostem stężenia triglicerydów. Dodatkowo w przebiegu żółtaczek pozawątrobowych, w zespole nerczycowym, cukrzycy, niedoczynności tarczycy, przy stosowaniu betablokerów, doustnych środków antykoncepcyjnych, sterydów, androgenów.

Wartości referencyjne LDL

w jednostkach SI:Choroba wieńcowa, miażdżyca innych tętnic, stan po udarze mózgu, cukrzyca, choroba nerek ≥4
stadium lub inne czynniki ryzyka:		< 1,8 mmol/l
LDL inne czynniki ryzyka lub choroba nerek ≥ 3 stadium:		< 2,5 mmol/l
Mniejsze ryzyko sercowo-naczyniowe:		< 3,0 mmol/l
w jednostkach tradycyjnych odpowiednio:		< 70 mg/dl
		< 100 mg/dl
		< 115 mg/dl
Współczynnik przeliczeniowy:	mg/dl x 0,0259 = mmol/l
	mmol/l x 38,67 = mg/dl

Triglicerydy w surowicy

Materiał: surowica, krew żylną pobrać na skrzep

Przygotowanie pacjenta do diagnostyki zaburzeń gospodarki lipidowej – badanie cholesterolu, cholesterolu-HDL, cholesterolu LDL, triglicerydów: W okresie poprzedzającym badanie (1-2 tygodnie) zachować normalną dietę i stałą masę ciała oraz zwyczajowy tryb życia. Nie przyjmować leków wpływających na gospodarkę lipidową. Nie pić alkoholu 2 – 3 dni przed badaniem. Ostatni posiłek: sucha bułka + herbata. Pobierać krew na czczo, po 14 – 16 godzinnym głodzeniu.

Użyteczność diagnostyczna: Oznaczanie stężenia triglicerydów wykorzystywane jest do diagnostyki i różnicowania hipertriglicerydemii.

Wartości referencyjne Triglicerydy

w jednostkach tradycyjnych:	< 150 mg/dl
w jednostkach SI:	< 1,7 mmol/l
Współczynnik przeliczeniowy:	mg/dl x 0,0114 = mmol/l
	mmol/l x 87,5 = mg/dl

Cholesterol HDL w surowicy

Materiał: surowica, krew żylną pobrać na skrzep

Użyteczność diagnostyczna: Test wykorzystywany do oceny ryzyka choroby wieńcowej. Wzrost stężenia obserwowany jest u pacjentów z wysoką i regularną aktywnością fizyczną oraz po stosowaniu niektórych leków regulujących gospodarkę lipidową. Spadek stężenia: zespół nerczycowy; hipertriglicerydemia; palenie tytoniu.

Wartości referencyjne HDL:	w jednostkach SI:	w jednostkach tradycyjnych:
	K 1,0 – 2,1 mmol/l	K 40 – 80 mg/dl
	M 0,9 – 1,8 mmol/l	M 35 – 70 mg/dl
Współczynnik przeliczeniowy:	mg/dl x 0,0259 = mmol/l
	mmol/l x 38,67 = mg/dl

Mikroalbuminuria

Mikroalbuminuria to wydalanie śladowych ilości albumin z moczem a nie wydalanie malutkich białek!

Wynik badania stężenia białka w moczu przedstawiony jako „ujemny” lub „nie wykryto” nie kończy diagnostyki. Przecież nie jest prawdą, że w takim przypadku w badanej próbce nie ma białka. Sformułowanie „nie wykryto” jest najbliższe prawdzie- w danej próbce, daną metodą nie wykryto obecności białka. Przecież istnieje białko wydzielane do moczu przez komórki kanalików dalszych nefronu (białko Tamma-Horsfalla – THP).

Dodatkowo, próg wykrywalności rutynowo stosowanych metod badawczych nie pozwala wykryć śladowych ilości albumin w moczu. Jeśli więc na sprawozdaniu z badania znajdzie się zapis „ślad” sugeruje on już wartość powyżej wspomnianego poziomu. Śladowe ilości albumin wydalane z moczem jako mikroalbuminuria (nie rozumiemy przez to określenie małych białek a właśnie niewielkie ilości) mają znaczenie w diagnostyce wczesnych zmian w nerkach i mikrokrążeniu w przebiegu nadciśnienia tętniczego i cukrzycy. Badanie może mieć charakter przesiewowy w przebiegu nadciśnienia czy cukrzycy.

Wczesne wykrycie zmian pozwala przy intensywnym postępowaniu terapeutycznym powstrzymać rozwój nefropatii cukrzycowej. Ostatnio przypisuje się mikroalbuminurii znaczenie samodzielnego czynnika ryzyka miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Badanie można wykonać w tak zwanej dobowej zbiórce moczu (wartości 30 – 300 mg/dobę) lub w przypadkowej próbce. W takim przypadku wynik powinien być przedstawiany w przeliczeniu na stężenie kreatyniny. Taka forma pozwala ominąć jedną z podstawowych przyczyn błędu czyli stopień zagęszczenia moczu. Najlepszą więc formą przedstawienia wyniku jest stosunek albuminowo/kreatyninowy.

Badanie powinni wykonać pacjenci chorzy na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, podejrzani o nieprawidłową czynność śródbłonka, chorobę sercowo-naczyniową, obciążeni otyłością oraz w przypadkach obciążającego wywiadu rodzinnego.