Celiakia – objawy, badania, dieta

Dowiedz się więcej

Celiakia, nazywana także chorobą trzewną, jest to choroba o podłożu autoimmunologicznym, która związana jest z nadwrażliwością organizmu na gluten, czyli grupę określonych białek roślinnych zawartych w zbożach. Do rozwoju celiakii dochodzi u osób, które posiadają predyspozycje genetyczne do tej choroby, a pierwsze objawy uwidaczniają się zazwyczaj do 2 roku życia.

Celiakia – co to jest?

Szacuje się, że na celiakię choruje ok. 1 na 100-170 osób w ogólnej populacji, przy czym kobiety chorują 2 razy częściej niż mężczyźni.

Objawy celiakii mogą występować ze zmiennym nasileniem, dlatego choroba często pozostaje niezdiagnozowanych (ze względu na brak dolegliwości).

Dokładne przyczyny rozwoju celiakii nie są do końca poznane. Wiadomo, że istnieją określone predyspozycje genetyczne, które znacząco zwiększają ryzyko rozwoju tej choroby – oznacza to, że na celiakię bardziej narażone są te osoby, których bliscy krewni także cierpią na tę chorobę.

W przebiegu celiakii, po spożyciu pokarmu zawierającego gluten (najczęściej pszenica, żyto, jęczmień) dochodzi do rozwoju nieprawidłowej reakcji immunologicznej. W organizmie chorego wytwarzane są autoprzeciwciała, czyli białek odpornościowe co skutkuje rozwojem stanu zapalnego w obrębie jelita cienkiego. W rezultacie może dochodzić do uszkodzenia, a nawet zaniku kosmków jelitowych – specyficznych struktur obecnych od wewnątrz jelita cienkiego, które poprzez swoje funkcje odgrywają znaczącą rolę w prawidłowym przebiegu procesów trawienia i wchłaniania substancji odżywczych ze spożywanych pokarmów.
Diagnostyka celiakii może być utrudniona, ze względu na możliwość występowania mało charakterystycznego obrazu klinicznego. Znajomość objawów może pomóc w podjęciu decyzji, kiedy udać się na konsultację lekarską oraz wykonać badania diagnostyczne w kierunku wykrycia choroby. Dzięki wdrożeniu odpowiedniego postępowania w postaci całkowicie bezglutenowej diety, możliwe jest wyeliminowanie nieprzyjemnych dolegliwości oraz poprawa stanu zdrowia pacjenta.

Celiakia objawy

Objawy celiakii dotyczą nie tylko układu pokarmowego, ale także innych narządów ludzkiego organizmu. Nasilenie objawów może różnić się między poszczególnymi pacjentami. Dodatkowo początek choroby może być nagły i intensywny lub też dolegliwości mogą narastać stopniowo przez długi okres. Wyróżnia się 3 postacie tej choroby:

celiakię klasyczną,
celiakię nietypową
celiakię bezobjawową.

Celiakia klasyczna

W celiakii klasycznej, nazywanej także celiakią jawną, najczęściej obserwuje się następujące objawy:

przewlekłe biegunki, często cuchnące
spadek masy ciała u dorosłych,
bóle brzucha
wzdęcia, zwiększenie obwodu brzucha
u dzieci- opóźnienie wzrastania, braki przyrostów masy ciała

Dodatkowo mogą także wystąpić objawy związane z zaburzeniami wchłaniania, a co za tym idzie niedoborem wielu witamin oraz mikro- i makroelementów. W wyniku tego dochodzi do np. rozwoju osteoporozy, anemii z niedoboru żelaza. Objawy tych zaburzeń są zróżnicowane, często występuje przewlekłe zmęczenie i ogólne pogorszenie samopoczucia.

Celiakia nietypowa

W celiakii nietypowej zazwyczaj nie obserwuje się nasilonych objawów ze strony układu pokarmowego. Mogą występować typowe zaniki kosmków jelitowych, a we krwi pacjenta obecne są charakterystyczne autoprzeciwciała, jednak mimo to dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego występują w o wiele łagodniejszej postaci. Pacjenci chorujący na ten rodzaj celiakii mogą doświadczać takich dolegliwości jak:

anemia (niedokrwistość) – jest to stan chorobowy, w przebiegu którego dochodzi do obniżenia liczby czerwonych krwinek odpowiedzialnych za transport tlenu w organizmie. Objawy to najczęściej bladości powłok skórnych, przewlekłe zmęczenie oraz ogólne osłabienie
stany chorobowe skóry, jak np. opryszczkowate zapalenie skóry (choroba Duhringa), afty w jamie ustnej
zaburzenia funkcji stawów- ograniczona ruchomość, ból związane z procesem zapalnym w obrębie stawów, najczęściej występującym obustronnie, rozpoczynającym się od dużych stawów jak np. stawy barkowe lub kolanowe
zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, depresyjne
bóle głowy
problemy z koncentracją i pamięcią
obniżone libido
u mężczyzn- zaburzenia erekcji
zaburzenia płodności
zaburzenia pracy wątroby
osteoporoza – zwiększone ryzyko złamań kości, nawet w przypadku niskoenergetycznych urazów

Dolegliwości towarzyszące celiakii nietypowej mogą ulegać nasileniu w przypadkach zwiększonego obciążenia organizmu, jak np. podczas współwystępujących infekcji, zabiegów chirurgicznych, urazów, ciąży itd.

Celiakia bezobjawowa

Trzeci typ celiakii, czyli celiakia bezobjawowa, charakteryzuje się występowaniem we krwi pacjenta autoprzeciwciał obecnych w tej chorobie przy jednoczesnym braku objawów klinicznych. Kosmki jelitowe mogą być w całości prawidłowe, bez jakichkolwiek cech uszkodzeń, które wpływałyby na ich funkcję. W przypadku rozpoznania tej postaci choroby pacjent pozostaje pod kontrolą, aby upewnić się, że nie dochodzi do rozwoju objawowej postaci celiakii.

Celiakia dieta

Właściwa dieta bezglutenowa jest jedynym skutecznym sposobem leczenia celiakii. Polega ona na całkowitym wyeliminowaniu produktów zawierających glutenu. W tym celu należy unikać spożywania potraw, które mogą zawierać w sobie zboża z glutenem (żyto, jęczmień, orkisz, pszenica oraz pszenżyto) a także produktów pochodnych. Na rynku obecnie dostępnych jest bardzo wiele bezglutenowych zamienników, dzięki którym możliwe jest utrzymanie różnorodnej oraz zbilansowanej diety. Zalecenia dietetyczne powinny zostać dokładnie omówione z lekarzem lub dietetykiem po konsultacji lekarskiej. Jest to istotne ze względu na możliwą konieczność stosowania określonej suplementacji np. w zakresie witamin lub minerałów. Nie należy wdrażać diety bezglutenowej tylko na podstawie objawów choroby, bez pełnego rozpoznania potwierdzonego specjalistycznymi badaniami.

Celiakia badania

Pierwszym krokiem w kierunku rozpoznania celiakii wywiad lekarski i stwierdzenie typowych dla tego schorzenia objawów, które ulegają nasileniu po spożyciu pokarmów zawierających gluten. Samo badanie przedmiotowe oraz obraz kliniczny nie są jednak wystarczające do definitywnego rozpoznania celiakii. W tym celu niezbędne jest przeprowadzenie testów diagnostycznych, dzięki którym będzie możliwe postawienie ostatecznej diagnozy.

Podstawowymi badaniami laboratoryjnymi w kierunku celiakii są badanie serologiczne wykonywane z próbki krwi żylnej pacjenta. Oznaczane są następujące parametry:

przeciwciała przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA),
przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG)
przeciwciała przeciwko deamidowanej gliadynie (DGP)

Badania te charakteryzują się wysoką czułością oraz bardzo wysoką swoistością, co w połączeniu z objawami klinicznymi pozwala wstępnie potwierdzić rozpoznanie celiakii. Należy pamiętać, aby podczas interpretacji otrzymanych wyników przeciwciał IgA brać pod uwagę także całkowite stężenie immunoglobulin A we krwi. Niedobory IgA mogą mieć wpływ na interpretację otrzymanych wyników. Wszystkie przeciwciała oznaczane są także dla immunoglobulin klasy IgG.
Badania serologiczne wykonywane w celach diagnostyki celiakii powinny być wykonane przed wprowadzeniem diety bezglutenowej.

Do ostatecznego rozpoznania celiakii konieczne jest przeprowadzenie badania histopatologicznego wycinka ściany jelita cienkiego. Materiał do badania uzyskiwany jest na drodze endoskopii. Badanie to umożliwia ocenę kosmków i wykrycie typowych zmian w ich budowie, które potwierdzają rozpoznanie choroby trzewnej.

Badanie histopatologiczne i serologiczne pozwala na zróżnicowanie celiakii z innymi chorobami, takimi jak alergia na gluten lub nieceliakalna nadwrażliwość na gluten.

Coraz większe znaczenie w diagnostyce celiakii zaczynają odgrywać także testy genetyczne. Dzięki postępowi w badaniach nad patogenezą celiakii obecnie możliwa jest identyfikacja kilku genów, których obecność związana jest ze znacząco zwiększonym ryzykiem rozwoju tej choroby. Do badanych alleli zalicza się m.in. HLA-DQ2 oraz HLA-DQ8. Badanie materiału genetycznego wykonywane jest w próbce krwi żylnej pacjenta.

Dodatkowo lekarz może zadecydować o konieczności przeprowadzenia dodatkowych badań związanych z możliwymi zaburzeniami funkcjonowania jelita cienkiego, jak np. określone rodzaje niedoborów lub inne, wtórne do choroby trzewnej zaburzenia funkcjonowania organizmu. Do tych badań zalicza się m.in.:

morfologię krwi obwodowej
oznaczanie stężenia określonych witamin oraz minerałów
oznaczenie aktywności enzymów wątrobowych
proteinogram

Dokładny zakres diagnostyki powinien być każdorazowo ustalany indywidualnie z lekarzem prowadzącym leczenie danego pacjenta, w celu zaproponowania optymalnego pakietu badań.

Konsultacja: Zespół medyczny Synevo

Najczęściej wybierane badania

Źródło: