Epidemiologia jest nauką o występowaniu i uwarunkowaniach chorób, zaburzeń zdrowia i zjawisk zdrowotnych w określonych populacjach ludzkich oraz system działań wykorzystujących uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych problemów zdrowotnych w populacji (Last J.M.: A Dictionary of Epidemiology. Oxford University Press. New York 1995).

Podstawowe założenia epidemiologii to:

Choroby wśród ludzi nie pojawiają się w sposób losowy.
Choroby u ludzi mają czynniki ryzyka, które mogą być identyfikowane w badaniach epidemiologicznych.
Zakres epidemiologii jako nauki obejmuje zaś:
Rozpoznanie przyczyn i uwarunkowań występowania chorób.
Rozpoznanie naturalnej historii chorób.
Opis stanu zdrowia populacji.
Ocena działań interwencyjnych.

Definiując główne cele badań epidemiologicznych można je opisać jako:

Ocena częstości występowania wybranych zjawisk zdrowotnych w badanych populacjach – epidemiologia opisowa.
Ustalania związku przyczynowego między badanymi zjawiskami zdrowotnymi a czynnikami środowiskowymi – epidemiologia analityczna i eksperymentalna.

Dostarczanie danych koniecznych oceny programów prewencji, kontroli i leczenia chorób – epidemiologia opisowa, analityczna i eksperymentalna. (Za: Prof. dr hab. Wojciech Hanke, Zakład Epidemiologii Środowiskowej, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi).

Od 1855 aż po II-gą połowę XX wieku epidemiologia zajmowała się głównie chorobami zakaźnymi. W drugiej połowie XX wieku dużo większego znaczenia nabierały choroby przewlekłe.

Przykładem dokonań epidemiologii i skutecznej interwencji w stan zdrowia populacji stała się eliminacja ospy prawdziwej. Wprawdzie fakt zabezpieczającego przed wirusem ospy zakażenia ospą krowią znany był w latach 90-tych XVIII wieku, to dobrodziejstwo tego odkrycia zostało wykorzystane na świecie 200 lat później. Eliminacja ospy wymagała intensywnej kampanii koordynowanej przez wiele lat przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).

Dzisiejsza epidemiologia jest złożoną nauką bazującą na długich obserwacjach. Wskaźniki jak zachorowalność, chorobowość, śmiertelność czy umieralność nie zawsze są dobrze rozumiane przez osoby spoza środowiska. Podobnie, bliżej diagnostyki laboratoryjnej leżące określenia jak czułość, swoistość, wartość predykcyjna dodatnia czy ujemna oraz określenie ryzyka nie są w pełni przejrzyste dla osób niepracujących w medycynie (będziemy na stronie internetowej i takie określenia wyjaśniać).

Nie sposób nie przytoczyć tutaj przynajmniej dwóch definicji:

Epidemia – definicja epidemii nie określa np. poziomu zachorowań w liczbach. O epidemii można mówić, kiedy odnotowuje się wzrost liczby zachorowań na daną chorobę większy niż było w analogicznym (poprzednim) okresie, na danym terenie (prof. Lidia Brydak PZH).
Endemia – stałe występowanie choroby zakaźnej na danym terenie w liczbie przypadków od lat na podobnym poziomie (Bertold Kassur, w: Choroby zakaźne i inwazyjne, PZWL 1974).

Tak więc zajmujące wszystkich dzisiaj gorączki krwotoczne zmierzają do wypełnienia znamion epidemii.

Należy wspomnieć, jak zmieniały się relacje człowieka z drobnoustrojami na przestrzeni wieków.

Na historyczne relacje między człowiekiem a drobnoustrojami wpłynęło 5 wielkich transformacji:

– w pleistocenie (2 000 000 lat temu) – polowania i spożywanie mięsa;

– przed około 100 000 laty – migracja ludzi z Afryki na inne kontynenty, do różnych stref klimatycznych i kontakt z różnymi drobnoustrojami;

-10 000 lat temu – rozpoczęcie uprawiania roli, hodowla zwierząt i budowanie osiedli;

– 2000 lat temu – zmieszanie czynników zakaźnych z Azji i regionu Śródziemnomorskiego wskutek wojen lub handlu („wielka plaga” ateńska w 430 r. p.n.e. i konstantynopolska w 542 r. n.e.);

– 500 lat temu – pierwsze podróże transoceaniczne i przeniesienie drobnoustrojów z Europy do obu Ameryk i Australii (za prof. dr hab. med. Z. Rudkowski).

CHOROBY ZAKAŹNE I ZAKAŻENIA (Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2008 r. Nr 234 poz. 1570, 2009 r. Nr 76, poz. 641)

– choroby zakaźne – choroby, które zostały wywołane przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego;

– choroba szczególnie niebezpieczna i wysoce zakaźna – choroba zakaźna łatwo rozprzestrzeniająca się, o wysokiej śmiertelności, powodująca szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego i wymagająca specjalnych metod zwalczania, w tym cholera, dżuma, ospa prawdziwa, wirusowe gorączki krwotoczne;

W literaturze zostały opisane perypetie Chopina, którego lokalne władze Majorki z powodu gruźlicy zmusiły do opuszczenia wyspy, a właściciela willi do przeprowadzenia gruntownej dezynfekcji wraz z otynkowaniem na nowo ścian i zerwaniem podłogi, natomiast dyrekcja hotelu w Barcelonie, gdzie kompozytor zatrzymał się w drodze powrotnej, nakazała spalić łóżko z jego pokoju. Inny przykład mogą stanowić kłopoty francuskiego pisarza i męża stanu Chateaubrianda, który nie mógł sprzedać w Rzymie karety swojej przyjaciółki zmarłej na gruźlicę. Rozumiano więc, że gruźlica należy do chorób zakaźnych (Za: prof. dr hab. Zofia Zwolska, Znaczenie dezynfekcji powietrza w zapobieganiu transmisji gruźlicy w placówkach medycznych).

Już w 1976 r. dr W.H. Steward Naczelny Lekarz USA ogłaszał zwycięstwo w walce z chorobami zakaźnymi. Niestety jest to pogląd nieprawdziwy, w 2002 r. 29,2% przyczyn zgonów stanowiły choroby zakaźne, a 26,2% choroby układu krążenia (co czwarty zgon powodowany jest chorobą zakaźną). Natura nie znosi próżni. W miejsce zanikających chorób pojawiają się inne, niekiedy wcześniej nieznane (gruźlica w XVIII w. rozpowszechniła się w Europie w miejsce dżumy, durów i czerwonki), pandemia AIDS od początku lat osiemdziesiątych. W krajach rozwiniętych w miejsce chorób zakaźnych epidemicznych pojawiają się nowe zagrożenia; wzw C, koinfekcja HIV z gruźlicą, borelioza, KZM, choroby zawlekane. Niestety maleje postęp w produkcji nowych szczepionek, antybiotyków, nadal brak szczepionek przeciw wielu zakażeniom: HIV, HCV, HEV, malarii, CMV, borelioza.

Choroby zakaźne nastręczają trudności w zwalczaniu ze względu na globalny charakter transportu i handlu żywnością. Powoduje to np. rozprzestrzenienie się chorób prionowych z UK do innych krajów (SARS). Powszechne podróżowanie – efekt poprawy pozycji finansowych, ruchy migracyjne – efekt ubóstwa i niestabilności polityczno-społecznej doprowadzają do rozprzestrzenienia się gruźlicy wielolekoopornej czy właśnie wspominanych gorączek krwotocznych (Ebola). Dodatkowo, kataklizmy pogodowe mogą powodować masowe zachorowania na choroby zakaźne. Dodatkowym problemem jest rozprzestrzenianie się chorób przenoszonych drogą kontaktów seksualnych.

Osobno należy podejść do problemów jak zmniejszona odporność człowieka – starzenie się populacji, leczenie immunosupresyjne; ogromne skupiska ludzi w aglomeracjach, na obrzeżach których są strefy ubóstwa; klęski żywiołowe, wojny. Według szacunków przyjmuje się, że obecnie 1,4 mld ludzi podróżuje /turystyka, biznes/. Bez odpowiednich zabezpieczeń są ci ludzie narażeni na kontakt z nowymi czynnikami etiologicznymi:

1977 r. Ebola virus gorączka krwotoczna Ebola

1983 r. HIV AIDS

1997 r. H5N1 wariant ptasiej grypy transmisja ptaki-człowiek

1999 r. Nipah virus zapalenie mózgu

2001 r. metapneumowirus ludzki zap. układu oddechowego

2003 r. Corona virus SARS

Ponieważ jak mawiał Erazm z Roterdamu „Umysł ludzki jest tak skonstruowany, że jest bardziej podatny na fałsz niż na prawdę” podkreślić należy raz jeszcze rolę przestrzegania higieny w każdej postaci. Korzystanie ze szczepionek i wiedza o sytuacji epidemicznej w kraju do którego się wybieramy pomoże zachować zdrowie nasze i innych. Informacje dostępne na stronie www.medtrop.pl również pomogą.