Badania hormonalne
Układ hormonalny (nazywany także układem endokrynnym lub wewnątrzwydzielniczym) pełni wiele funkcji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W skład tego układu wchodzą m.in. przysadka, tarczyca, trzustka, nadnercza oraz gonady (czyli jajniki u kobiet oraz jądra u mężczyzn). Narządy tego układu produkują hormony, czyli substancje, które regulują pracę wielu innych organów w ciele człowieka. Mogą one wywierać wpływ biologiczny zarówno na tkanki leżące w bezpośredniej okolicy narządu, jak i na bardzo odległe organy, dzięki transportowi tych związków przez krew. Stężenia poszczególnych hormonów są stale kontrolowane za pomocą złożonych, wielopoziomowych mechanizmów biologicznych, które zapewniają optymalne poziomy określonych związków w krwiobiegu i poszczególnych tkankach. Ze względu na niezwykle szeroki wpływ układu hormonalnego na funkcjonowanie całego ustroju, zaburzenia w jego działaniu mogą skutkować pojawieniem się licznych, uciążliwych i niebezpiecznych dla pacjenta objawów.
Czym są badania hormonalne?
Badania hormonalne to testy diagnostyczne, których przeprowadzenie dostarcza informacji na temat pracy poszczególnych narządów wchodzących w skład układu endokrynnego. Najczęściej polegają one na pomiarze stężeń określonych hormonów, których zaburzenia mogą prowadzić do rozwoju poszczególnych objawów chorobowych. Pośrednio wykrycie tych zaburzeń pozwala na ocenę pracy narządów, które odpowiedzialne są zarówno za ich produkcję, jak i regulację ich uwalniania do krwiobiegu. Badania hormonalne mogą być wykonywane zarówno na podstawie próbki krwi żylnej pacjenta, jak i próbki moczu (jednorazowej lub z DZM) lub też śliny (np. dobowa ocena poziomów kortyzolu). Dobór właściwych badań zależy od tego, jakie objawy chorobowe prezentuje pacjent oraz jakie schorzenie jest wstępnie podejrzewane w danym przypadku.
Przed przeprowadzeniem badań hormonalnych niezwykle istotna jest wcześniejsza konsultacja z lekarzem (optymalnie endokrynologiem), dzięki której będzie możliwe zaplanowanie właściwej diagnostyki, która dostarczy kompleksowych informacji na temat stanu zdrowia pacjenta oraz znacząco ułatwi dalsze postępowanie lecznicze.
Kiedy wykonać badania hormonalne?
Objawy schorzeń układu hormonalnego są bardzo zróżnicowane i mogą skutkować pojawieniem się nieprzyjemnych dolegliwości praktycznie z każdego narządu w ciele człowieka. W przypadku rozwoju objawów, które mogą wskazywać na tego typu choroby należy udać się do lekarza w celu wstępnej weryfikacji ich przyczyn oraz zaplanowania dalszej diagnostyki. Niektóre z dolegliwości, które mogą uwidocznić się w przebiegu chorób układu endokrynnego to m.in.:
- ogólne osłabienie samopoczucia
- zmiany masy ciała bez zmiany w nawykach żywieniowych pacjenta
- zaburzenia apetytu
- osłabienie siły mięśniowej
- zaburzenia snu, bezsenność
- zaburzenia nastroju – zwiększona nerwowość, zaburzenia depresyjne, lękowe, apatia
- problemy z trawieniem
- ból brzucha, nudności, wymioty
- biegunki lub zaparcia
- bóle i zawroty głowy
- uczucie nieadekwatnego zimna lub gorąca
- częste skurcze mięśni
- problemy z cerą (trądzik, rozstępy)
- nadmierny porost włosów (szczególnie u kobiet)
Dodatkowo szczególne zaniepokojenie w kontekście zdrowia układu hormonalnego powinny wywoływać zaburzenia w funkcjonowaniu układu płciowego, takie jak:
- zaburzenia libido
- u mężczyzn – zaburzenia erekcji
- u kobiet – nieprawidłowości w przebiegu cyklu miesiączkowego (zbyt długie lub zbyt krótkie, nieregularne cykle), bolesna, przedłużająca się menstruacja, nasilone objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS)
Opisane powyżej objawy nie w każdym przypadku muszą być bezpośrednio związane z chorobami układu hormonalnego i zawsze wymagają szerszej interpretacji w kontekście całościowego stanu zdrowia pacjenta oraz ewentualnych wcześniejszych obciążeń chorobowych. Do ostatecznego potwierdzenia etiologii zaburzeń wymagane jest przeprowadzenie specjalistycznych badań diagnostycznych, które mogą w określonych przypadkach zostać poszerzone o badania obrazowe, takie jak np. USG, CT (tomografia komputerowa) lub MRI (rezonans magnetyczny).
Kto powinien wykonać badania hormonalne?
Badania hormonalne powinny zostać przeprowadzone u pacjentów, których dolegliwości wskazują na zaburzenia w funkcjonowaniu układu endokrynnego. Często potrafią one rozwijać się przez lata, przez co pacjent nie zauważa stopnia ich nasilenia. Na określone choroby narządów wewnątrzwydzielniczych są bardziej narażone pewne grupy pacjentów, które różnią się w zależności od omawianego schorzenia. Przeprowadzenie tego typu badań w celach profilaktycznych warto wykonać nawet w przypadku, gdy nie występują jakiekolwiek dolegliwości, aby zweryfikować swój stan zdrowia pod kątem ewentualnych początków zaburzeń hormonalnych.
Należy mieć na uwadze, że dzięki tym badaniom możliwe jest wykrycie wielu subklinicznych postaci schorzeń endokrynologicznych. Oznacza to, że pomimo nieprawidłowych wyników badań pacjent nie odczuwa objawów chorobowych, jednak stan ten szybko może ulec pogorszeniu w przyszłości. Dzięki wczesnemu wykryciu tego typu nieprawidłowości możliwe jest szybkie wdrożenie właściwego leczenia, które nie dopuści do pełno obrazowego rozwoju objawów klinicznych. Profilaktyczne przeprowadzenie badań hormonalnych jest szczególnie zalecane osobom w tzw. średnim wieku, jako że ryzyko rozwoju licznych schorzeń rośnie wraz z wiekiem pacjenta. Dodatkowym czynnikiem obciążającym może być występowanie chorób endokrynologicznych w rodzinie, jako że niektóre z nich posiadają komponentę genetyczną, która mogła zostać odziedziczona przez daną osobę.
Najczęściej wybierane badania
Oznaczenie TSH jest podstawowym badaniem służącym do rozpoznawania chorób tarczycy
Badanie wykonywane w celu sprawdzenia stanu funkcjonalnego tarczycy
Ważne badanie diagnostyki klinicznej chorób tarczycy
Oznaczenie poziomu estradiolu wykorzystywane jest do oceny funkcji jajników
Badanie przydatne w diagnozowaniu i leczeniu chorób i stanów związanych z nadmiarem lub niedoborem testosteronu
Oznaczenie stężenia prolaktyny wykonuje się pod kątem podejrzenia guza przysadki mózgowej
Wskazaniem do wykonania badania jest zaburzenie miesiączkowania
Badanie wykonuje się m.in. w przypadku podejrzenia zespołu Cushinga