Nadczynność tarczycy – objawy, przyczyny, badania

Nadczynność tarczycy

Tarczyca to niewielki narząd, który zlokalizowany jest w przednio-dolnej części szyi. Pełni on funkcje wewnątrzwydzielnicze, związane z produkcją hormonów, które wpływają na pracę licznych tkanek i narządów organizmu, regulując metabolizm lipidów, węglowodanów i białek oraz zwiększając termogenezę.

Hormony produkowane przez tarczycę to trijodotyronina (T3) oraz tyroksyna (T4), produkowane przez komórki pęcherzykowe oraz kalcytonina produkowana przez komórki okołopęcherzykowe.

Główną rolę w regulacji metabolizmu energetycznego organizmu odgrywają hormony T3 i T4, przy czym aktywny biologicznie jest hormon to trijodotyronina (T3). Tyroksyna (T4) pełni przede wszystkim funkcję magazynującą i transportową. T3 obecna we krwi w 20% wydzielana jest przez tarczycę, a w 80% powstaje w wyniku odjodowania T4 w tkankach obwodowych.

W przebiegu różnych chorób może dochodzić do zaburzeń funkcji tarczycy. W przypadku gdy występuje nadmierna produkcja hormonów mówimy o nadczynności tarczycy. W zależności od przyczyny choroba ta może mieć charakter pierwotny (choroby tarczycy) lub wtórny (choroby przysadki, nadmierne wydzielanie tyreoliberyny).

Leczenie nadczynności tarczycy uzależnione jest od przyczyny zaburzenia oraz przebiegu choroby i może obejmować zarówno leczenie farmakologiczne, chirurgiczne, jak i leczenie jodem promieniotwórczym.

Nadczynność tarczycy objawy

Hormony tarczycy odpowiadają za regulację przemian metabolicznych niemal całego organizmu. Z tego powodu nadczynność tarczycy będzie wiązała się z licznymi objawami, które mogą dotyczyć różnych układów i narządów.

W zależności od stopnia nasilenia objawów chorobowych wyróżnia się subkliniczną nadczynność tarczycy, najczęściej o przebiegu bezobjawowym oraz jawną nadczynności tarczycy.

Najczęściej w przebiegu jawnej nadczynności tarczycy występują takie objawy jak:

• zwiększona nerwowość i drażliwość
• stany lękowe o różnym nasileniu
• problemy z koncentracją
• zwiększona potliwość, nietolerancja ciepła
• kołatania serca, tachykardia
• przyspieszone tętno
• drżenie mięśni (widoczne szczególnie poprzez drżenie dłoni)
• problemy ze snem, bezsenność
• zwiększona łamliwość włosów
• wypadanie włosów
• osłabienie siły mięśniowej
• objawy oczne
• powiększenie obwodu szyi
• przyspieszona perystaltyka jelit, biegunki
• częstsze oddawanie moczu
• utrata masy ciała pomimo prawidłowego lub nawet zwiększonego apetytu
• u kobiet – zaburzenia cyklu miesiączkowego związane z wydłużeniem cyklów oraz lżejszymi, nieregularnymi krwawieniami
• w przypadku przewlekłej, nieleczonej nadczynności – osteoporoza, czyli zmniejszenie gęstości tkanki kostnej

W zależności od przyczyny choroby dodatkowo mogą pojawiać się inne objawy, jak na przykład wytrzeszcz gałek ocznych (oftalmopatia, orbitopatia tarczycowa) w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa, który łączy się z doświadczaniem przez chorego podwójnego widzenia. Dodatkowo może występować wole tarczycy (u ok. 80% pacjentów), który wynika z rozrostu narządu.

W skrajnych przypadkach nierozpoznanej lub nieprawidłowo leczonej nadczynności tarczycy może dojść do tzw. przełomu tarczycowego, gdzie występuje gwałtowny wzrost stężenia hormonów tarczycy, co prowadzi do znacznego nasilenia objawów i wystąpienia niewydolności wielonarządowej i poważnego zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Przełom tarczycowy może rozwinąć się u pacjenta z nadczynnością tego narządu przez pojawienie się dodatkowego czynnika, jak np. nasilona infekcja, rozległe urazy lub silny stres psychiczny, poród, zabieg operacyjny, przedawkowanie tyroksyny i inne.

Nadczynność tarczycy przyczyny

Nadczynność tarczycy może wynikać z wielu powodów, związanych zarówno z zaburzeniami w obrębie samej tarczycy, jak układu kontrolującego pracę tego gruczołu. Produkcja hormonów tarczycy stymulowana jest poprzez hormon TSH (hormon tyreotropowy), który w fizjologicznych warunkach produkowany jest przez przysadkę w odpowiedzi na obniżenie się stężenia T3 i T4 we krwi.

W przebiegu autoimmunologicznej choroby Gravesa-Basedowa dochodzi do zaburzonego funkcjonowania układu odpornościowego i wytwarzania autoprzeciwciał, które wiążą się z receptorami dla TSH obecnymi na powierzchni tarczycy, wywołując ich aktywację i zwiększoną produkcję hormonów tarczycy. Dokładny patomechanizm choroby Gravesa-Basedowa nie jest do końca znany. Do czynników ryzyka należą czynniki genetyczne oraz środowiskowe takie jak: infekcje wirusowe lub bakteryjne, stres, palenie tytoniu i inne.

Inną przyczyną nadczynności tarczycy może być obecność łagodnego guza lub guzków tarczycy, czyli gruczolaka. Gruczolaki tarczycy mogą być czynne hormonalnie, co prowadzi do zwiększonej produkcji hormonów tarczycy i w konsekwencji nadczynności.

Nadczynność tarczycy może być również spowodowana występowaniem woli guzkowych toksycznych, rozwijających się w konsekwencji niedoboru jodu w przeszłości.

Inną przyczyną nadczynności tarczycy jest gruczolak przysadki produkujący TSH. Powoduje nadmierne pobudzenie komórek tarczycy przy jednocześnie zachowanej prawidłowo strukturze tego narządu – jest to tzw. nadczynność wtórna.

Nadczynność tarczycy może także przejściowo pojawić się w przebiegu ciąży lub też być skutkiem nadmiernego spożycia jodu wraz z dietą u pacjentów z nierozpoznanymi guzkami tarczycy. Do rozwoju objawów chorobowych może także dojść podczas nieprawidłowo prowadzonego leczenia niedoczynności tarczycy.

Nadczynność tarczycy badania

Podstawowym elementem diagnostyki nadczynności tarczycy jest ocena objawów klinicznych pacjenta przez lekarza oraz dokładny wywiad połączony z badaniem przedmiotowym. Na tej podstawie lekarz decyduje o zleceniu badań laboratoryjnych, które będą miały na celu potwierdzenie wstępnie postawionej diagnozy.

Najważniejszą rolę odgrywa tutaj pomiar stężenia TSH we krwi obwodowej pacjenta, który może być połączony z oceną poziomów fT3 i fT4. W przypadku pierwotnej nadczynności tarczycy poziomy TSH będą znacznie obniżone, jako że przysadka nie będzie wytwarzała tego hormonu ze względu na wysoką produkcję T3 i T4 przez tarczycę. Do potwierdzenia rozpoznania nadczynności tarczycy wymagane jest przeprowadzenie badania stężeń wolnych frakcji hormonów T3 i T4. Zestawienie wartości uzyskanych w tych badaniach pozwala na wstępną ocenę przyczyn nadczynności tarczycy, które mogą wymagać dalszej diagnostyki.

W przypadku chorób o podłożu autoimmunologicznym np. choroby Gravesa-Basedowa wykonywane jest badanie krwi w kierunku wykrywania specyficznych przeciwciał anty-TSHR, których wykrycie potwierdza rozpoznanie a także służy do oceny remisji choroby.

Dodatkowo może być konieczne wykonanie USG tarczycy lub innych badań obrazowych, jak na przykład MRI mózgu w celu wykrycia lub wykluczenia gruczolaka przysadki.

Nadczynność tarczycy ciąża

W przebiegu ciąży może dojść do rozwoju nadczynności tarczycy – zarówno w wyniku pojawienia się opisywanych wyżej jednostek chorobowych, jak i poprzez specyficzny mechanizm związany ze zmianami w układzie hormonalnym kobiety podczas ciąży. Mowa wówczas o tzw. tyreotoksykozie ciężarnych, która objawami przypomina klasyczną nadczynność tarczycy.

Zjawisko to występuje u ok. 2-3% kobiet ciężarnych w Europie. Rozwój tyreotoksykozy ciężarnych związany jest z pojawieniem się w krwiobiegu kobiety hormonu beta-hCG, który swoją budową przypomina hormon tyreotropowy, przez co może pobudzać komórki tarczycy do produkowania hormonów T3 i T4. W wielu przypadkach objawy są praktycznie niezauważalne lub występują z niewielkim nasileniem. Najbardziej charakterystyczne objawy to zwiększona częstotliwość rytmu serca oraz zmniejszenie lub brak zwiększenia masy ciała kobiety ciężarnej. Najczęściej zaczynają się pojawiać pod koniec 3 miesiąca ciąży i ustępują samoistnie do 6 miesiąca, przy czym nie mają one wpływu na przebieg ciąży.

W przypadku nadczynności tarczycy w ciąży o podłożu chorobowym (jak np. choroba Gravesa-Basedowa) niezbędne jest właściwe kontrolowanie choroby poprzez stosowanie się do zaleceń lekarskich, gdyż znacząco przekroczone wartości hormonów tarczycy mogą niekorzystnie wpływać zarówno na zdrowie płodu, jak i matki oraz na przebieg ciąży.

Nadczynność tarczycy u mężczyzn

Wśród mężczyzn nadczynność tarczycy występuje zdecydowanie rzadziej niż wśród kobiet. Dodatkowo mężczyźni statystycznie są mniej skłonni do konsultowania niepokojących objawów ze specjalistą, co może przekładać się na późniejsze rozpoznanie tej oraz wielu innych chorób.

W nadczynności tarczycy u mężczyzn, poza klasycznymi objawami, mogą występować także inne jak np.:

• zaburzenie funkcji seksualnych (obniżone libido, zaburzenia erekcji)
• obniżone poziomy testosteronu
• zwiększona utrata masy mięśniowej
• przyspieszone łysienie
• ginekomastia (powiększenie się gruczołów piersiowych)
• zaburzenia nastroju

Nadczynność tarczycy dieta

W przypadku stwierdzenia nadczynności tarczycy należy unikać spożywania pokarmów bogatych w jod, gdyż może to skutkować nasileniem się objawów chorobowych związanych ze zwiększoną produkcją hormonów tarczycy. W związku z tym patomechanizmem oraz objawami nadczynności tarczycy należy unikać następujących produktów:

• pokarmów zawierających duże ilości soli (znaczna część soli stosowanej w przemyśle gastronomicznym jest obecnie jodowana)
• napojów zawierających kofeinę – mogą one jeszcze bardziej nasilić uczucie pobudzenia psychoruchowego
• ciężkostrawne posiłki – mogą one dodatkowo obciążać nadreaktywny układ pokarmowy

Zaleca się także spożywanie pokarmów bogatych w wapń i witaminę D, jako że nadczynność tarczycy może niekorzystnie wpływać na układ kostny. Warto także zadbać o odpowiednio wysoką kaloryczność spożywanych posiłków oraz szczególnie zwrócić uwagę na właściwą podaż białka, aby uniknąć znacznego spadku masy ciała, związanego ze zbyt intensywnym zachodzeniem procesów metabolicznych.