Bostonka (choroba bostońska, choroba dłoni, stóp i jamy ustnej) - przyczyny, objawy, leczenie

Bostonka to choroba zakaźna wywoływana przez grupę enterowirusów, atakująca głównie dzieci. Jej prawidłowa nazwa to choroba dłoni, stóp i jamy ustnej, choć bywa również określana jako choroba bostońska. Towarzyszy jej charakterystyczna wysypka oraz objawy przypominające przeziębienie. W jaki sposób rozpoznać bostonkę, jak się ją leczy i jak zapobiegać zakażeniom?

Bostonka u dzieci i dorosłych - przyczyny choroby. Jak dochodzi do zakażenia?

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (potocznie, aczkolwiek błędnie nazywana bostonką lub skrótowo HFMD od angielskiej nazwy Hand, Foot and Mouth Disease) wywoływana jest przez zakażenie wirusami – najczęściej z grupy Coxsackie oraz enterowirusami. Z uwagi na to, że to samo schorzenie mogą powodować różne wirusy, osoba po przebyciu bostonki nie uodparnia się na nią całkowicie – wciąż może zachorować, jeśli zostanie zakażona innym wirusem z wymienionych powyżej grup.

Tak, jak zostało to wspomniane we wstępie, najczęściej chorują dzieci, zarażając się w przedszkolach, żłobkach i szkołach. Szczyt zachorowań przypada na miesiące letnie i jesienne. Do zakażenia dochodzi poprzez kontakt z wydzielinami lub wydalinami osoby chorej – a więc ze śliną, śluzem z dróg oddechowych, moczem, kałem czy z płynem z pękających pęcherzyków, pojawiających się na skórze w przebiegu bostonki. W praktyce oznacza to, że wirusy przenoszą się drogą kropelkową (poprzez wdychanie lub ekspozycję na aerozol wydostający się podczas kichania lub kaszlu), a także na drodze dłonie – usta (gdy dziecko, przykładowo, nie umyje rąk po skorzystaniu z toalety, a później podczas jedzenia dotknie nimi buzi). Właśnie z tego względu HFMD jest zaliczana do grupy tak zwanych „chorób brudnych rąk”.

Bostonka – wysypka i inne objawy

Przebieg choroby bostońskiej można podzielić na cztery fazy (w trzech z nich obserwuje się konkretne objawy). Wyróżniamy więc:

fazę wylęgania bostonki, czyli fazę latentną. W jej trakcie pacjent nie odczuwa jeszcze objawów, natomiast jest już zarażony wirusem, który przenika do układu chłonnego i do węzłów chłonnych. Faza wylęgania trwa od 3 do 5 dni po kontakcie z zarażoną osobą;
fazę prodromalną, cechującą się wystąpieniem objawów grypopodobnych, mylonych niekiedy z początkiem przeziębienia. Pacjent odczuwa wówczas bóle głowy, bóle mięśni, złe samopoczucie, mogą pojawić się dreszcze i stan podgorączkowy lub gorączka. Niekiedy występuje ból gardła oraz zaczerwienienie śluzówki w jamie ustnej. Etap prodromalny trwa od 2 do 3-4 dni;
fazę właściwą – w tej fazie pojawia się charakterystyczna wysypka, fachowo określana mianem osutki. Wysypka ta umiejscawia się na podeszwach stóp i na wewnętrznych stronach dłoni. Często towarzyszy jej herpangina (ostre zapalenie gardła przebiegające z zaczerwienieniem śluzówki i bólem). Wysypka jest zaczerwieniona, zwykle nie swędzi, aczkolwiek wielu pacjentów skarży się na wywoływany przez nią nieokreślony dyskomfort. Faza właściwa bostonki trwa około tygodnia;
fazę zdrowienia – to moment, gdy objawy powoli zaczynają ustępować, a pacjent z dnia na dzień czuje się coraz lepiej. Wysypka blednie i u wielu osób powoduje łuszczenie się skóry w miejscach występowania zmian. Niekiedy towarzyszy temu również łuszczenie się płytki paznokciowej (która po czasie jednak odrasta i wraca do poprzedniego stanu).

Diagnostyka bostonki. Wysypka jako kluczowy aspekt rozpoznania

Diagnostyka bostonki u dzieci i dorosłych opiera się przede wszystkim na szczegółowym wywiadzie, badaniu przedmiotowym (w tym na obejrzeniu gardła oraz pomiarze temperatury) oraz na obserwacji zmian skórnych. Wysypka i jej lokalizacja na dłoniach i podeszwach stóp są na tyle charakterystyczne, że rozpoznanie zwykle jest szybkie i trafne. W razie wątpliwości lekarz może zlecić wykonanie wymazu z gardła lub nosa oraz jego badanie na obecność określonych wirusów.

Leczenie bostonki i zapobieganie zakażeniom

Leczenie bostonki, podobnie jak innych infekcji wirusowych, polega na działaniu objawowym – a więc na podawaniu leków mających na celu minimalizowanie symptomów oraz podniesienie komfortu pacjenta. Do leków tych zalicza się paracetamol czy ibuprofen (stosowany głównie w łagodzeniu bólu oraz w obniżaniu gorączki). Oprócz tego można podawać dzieciom pastylki do ssania na gardło lub aplikować preparaty łagodzące w sprayu. Zazwyczaj po 6-10 dniach dokuczliwe symptomy ustępują samoistnie.

Zapobieganie zakażeniom opiera się przede wszystkim na utrzymywaniu zasad higieny osobistej, a także na izolowaniu pacjentów zakaźnych oraz ograniczaniu kontaktu z takimi osobami (jeśli jest to możliwe). Dodatkowo należy pamiętać o dokładnym myciu rąk po kontakcie z pacjentem, po wizycie w toalecie i przed skorzystaniem z łazienki. Ważna jest higiena dłoni przed i po spożywaniu posiłków – wszystko po to, by nie przenieść materiału zawierającego wirusa z dłoni do ust.

Źródła:

dr hab. med. L. Szenborn, aktualizacja: lek. M. Wiercińska, Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej [w:] Medycyna Praktyczna, 21.02.2023
Dr n. med. M. Okraska-Napierała, Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej o typowym i nietypowym przebiegu [w:] Pediatria po Dyplomie 04/2023
Kuchciak-Brancewicz, W. Bienias, A. Kaszuba, Choroba bostońska [w:] Dermatologia Praktyczna 1/2014