SIBO – na czym polega? Poznaj objawy i sposoby leczenia SIBO

SIBO, czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, to schorzenie gastroenterologiczne polegające na zwiększeniu liczby bakterii w jelicie cienkim człowieka. Taki stan prowadzi do szeregu dokuczliwych objawów i zaburzeń funkcjonowania całego układu pokarmowego – w tym do nieprawidłowości w zakresie wchłaniania substancji odżywczych z pożywienia. W jaki sposób rozpoznać SIBO? Na czym polega diagnostyka tej choroby i jak przebiega jej leczenie?

SIBO – co to jest? Jakie są przyczyny SIBO? Choroba rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego

SIBO (z ang. small intestinal bacterial overgrowth), czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego jest stanem chorobowym przebiegającym wraz ze zwiększeniem liczby bakterii w jelicie cienkim (w większości są to bakterie charakterystyczne dla jelita grubego). Do rozwoju schorzenia prowadzi wiele czynników, a wśród nich wyróżnić można:

upośledzenie mechanizmów zabezpieczających jelito cienkie przed kolonizacją bakteriami pochodzącymi z jelita grubego (w tym zwłaszcza wrodzone wady jelit czy nieprawidłowości anatomiczne po zabiegach operacyjnych lub urazach);
zaburzenia motoryki (perystaltyki) jelit, często na skutek innych chorób – w tym cukrzycy, jako skutek zespołu jelita drażliwego czy w chorobie Parkinsona;
wpływ rozwoju innych chorób i dolegliwości – marskości wątroby, przewlekłego zapalenia trzustki, przewlekłych chorób nerek, mukowiscydozy i innych;
długotrwałe przyjmowanie niektórych leków, prowadzące do zaburzeń w funkcjonowaniu i składzie flory bakteryjnej jelit (chodzi tu przede wszystkim o leki hamujące wydzielanie żołądkowe, a więc popularne leki na zgagę, inhibitory pompy protonowej, opioidy);
nawracające lub stałe niedobory odporności (w tym zakażenie wirusem HIV, niedobory odporności w antybiotykoterapii lub w leczeniu onkologicznym);
podeszły wiek.

Co istotne, wciąż trwają badania dotyczące wpływu przewlekłego stresu i chorób psychicznych (depresji, zaburzeń lękowych) na rozwój SIBO. Obecnie wiadomo, że długotrwały stres jest czynnikiem zaostrzającym objawy SIBO oraz sprzyjającym nawrotom symptomów. To samo dotyczy używek, takich jak alkohol i papierosy.

SIBO – objawy. Jak rozpoznać tę dolegliwość?

Objawy SIBO obejmują:

na początkowym etapie choroby: ból brzucha, zaparcia, biegunki (w tym biegunki tłuszczowe oraz wodniste), ciągłe uczucie pełności w jamie brzusznej (nawet pomimo niedawnego wypróżnienia), bolesne wzdęcia, powiększenie się obwodu brzucha, częste oddawanie gazów;
w zaawansowanym etapie choroby: obrzęki (zwłaszcza w okolicach twarzy), niedobory witamin i składników mineralnych, niezamierzona utrata masy ciała, niedożywienie, niedokrwistość, osłabienie kości (również osteoporoza), tężyczka, niepokojące zmiany skórne (osutki, wysypki, łuszczenie się skóry).

W bardzo zaawansowanej postaci SIBO, w przypadku braku leczenia, może dojść do rozwoju objawów neurologicznych (w tym mgły mózgowej, osłabienia zdolności koncentracji i funkcji wykonawczych) z uwagi na niedobory witaminy B12.

Diagnostyka SIBO (badania na SIBO)

Niestety, objawy SIBO nie są do końca charakterystyczne i mogą być manifestacją szeregu innych chorób gastroenterologicznych (w tym zespołu jelita drażliwego, choroby Leśniowskiego-Crohna, przerost bakterii Helicobacter pylori), dlatego diagnostyka obejmuje wiele badań różnicujących, a w tym:

szczegółowy wywiad lekarski, który jest istotny z uwagi na rozpoznanie okoliczności występowania objawów (przykładowo – po spożyciu niektórych pokarmów lub niezależnie od zmian diety), ich częstotliwości i nasilenia;
badanie fizykalne jamy brzusznej;
badania krwi – w tym zwłaszcza sprawdzenie poziomu witaminy B12 oraz innych witamin i składników, których niedobory występują przy SIBO;
testy oddechowe (w tym wodorowy test oddechowy pozwalający na ocenę aktywności bakterii jelitowych odpowiedzialnych za fermentację cukrów);
USG jamy brzusznej;
badania bakteriologiczne i mykologiczne kału, a także badania bakteriologiczne próbek pobranych w trakcie badań endoskopowych;
RTG jamy brzusznej z kontrastem.

W przypadku braku pewności co do rozpoznania, lekarz może zlecić również inne badania i testy, a w tym: kolonoskopię, rezonans magnetyczny, tomografię komputerową.

Leczenie SIBO – dieto- i farmakoterapia

Leczenie SIBO ma na celu zmniejszenie nieprawidłowej flory bakteryjnej obecnej w jelicie cienkim i przywrócenie liczebności oraz rodzaju bakterii do fizjologicznego stanu. W tym celu pierwszym krokiem będzie wdrożenie antybiotykoterapii. Istnieje kilka schematów podawania leków – specjalista dobiera jeden z nich do konkretnego pacjenta. W trakcie antybiotykoterapii – wbrew pozorom – nie wolno podawać probiotyków. Jeśli leczenie nie przyniesie skutku, konieczne jest jego powtórzenie z uwzględnieniem innych rodzajów antybiotyków.

Do leczenia wdraża się również dietoterapię, polegającą na praktykowaniu diety LOW FODMAP, czyli diety wykluczającej oligo- di- i monosacharydy oraz poliole. Dietę tę najlepiej jednak skonsultować z lekarzem lub z dietetykiem, którzy pomogą przeprowadzić pacjenta przez jej kolejne etapy.

Oczywiście w przypadku, w którym do SIBO doprowadza inna choroba (retinopatia cukrzycowa, zespół jelita drażliwego i inne) wdraża się leczenie pierwotnego schorzenia. Przy wadach anatomicznych i uszkodzeniach przewodu pokarmowego rozważa się leczenie operacyjne, niwelujące te nieprawidłowości. W celu ograniczenia objawów SIBO modyfikacji może ulec również dotychczas przyjmowana przez pacjenta farmakoterapia (jeśli leki te powodują zaostrzenie symptomów SIBO).

Źródła:

dr hab. med. W. Bartnik, aktualizacja: lek. M. Wiercińska, SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) – objawy, przyczyny, leczenie i dieta [w:] Medycyna Praktyczna, 24.11.2021
W. Walęcik-Kot, Zespół rozrostu flory bakteryjnej jelita cienkiego [w:] Medycyna po Dyplomie 12/2017
Nowak, P. Gulbicka, M. Grzymisławski, Wodorowe testy oddechowe jako narzędzie w diagnostyce schorzeń gastroenterologicznych [w:] Forum Zaburzeń Metabolicznych 2015, tom 6, nr 3
Jabłkowski, J. Białkowska-Warzecha, A. Jabłkowska, Zespół rozrostu bakteryjnego – SIBO. Jak diagnozować i leczyć w praktyce lekarza rodzinnego w świetle nowych wytycznych? [w:] Lekarz POZ 1/2022
Bartnik, A. Pietrzak, Bakteryjna flora jelitowa i leczenie jej zaburzeń. Sprawozdanie z konferencji „Odkryj to, co niewidzialne” [w:] Gastroenterologia Kliniczna 2014, tom 6, nr 3