Zapalenie pęcherza moczowego – jakie są objawy? Jak leczyć?

Zapalenie układu moczowego (ZUM), potocznie określane mianem zapalenia pęcherza moczowego, to dość często występująca infekcja dolnych dróg moczowych, która dotyka dużo więcej kobiet, niż mężczyzn. Szacuje się, że ZUM występuje co najmniej u połowy pań – większość z nich choruje na tę infekcję raz w życiu (przy czym ma ona tendencję do nawrotów). Jak rozpoznać zapalenie pęcherza? Kiedy zgłosić się do lekarza i w jaki sposób przebiega diagnostyka oraz terapia ZUM? Poznaj najważniejsze informacje o omawianym schorzeniu i sprawdź, co robić w przypadku pojawienia się charakterystycznych symptomów.

Zapalenie pęcherza – przyczyny infekcji

W większości przypadków (szacuje się, że jest to około 95%) za rozwój objawów zapalenia pęcherza odpowiada zakażenie bakteriami Escherichia coli (skrótowo – E. coli, inaczej określane jako pałeczki okrężnicy). U niewielu osób dochodzi z kolei do zainfekowania cewki moczowej oraz pęcherza grzybami (zazwyczaj drożdżakami lub kropidlakami) bądź gronkowcem (dotyczy to głównie aktywnych seksualnie kobiet).

Infekcje pęcherza występują częściej u kobiet. Wynika to ze specyficznej budowy anatomicznej, a konkretnie z bliskości odbytu względem pochwy i cewki moczowej. To właśnie przez ten układ ryzyko przedostania się bakterii E. coli (będących składnikiem fizjologicznej flory bakteryjnej jelit człowieka) wzrasta. Dzieje się tak, gdy kobieta nieprawidłowo podciera się po defekacji – od odbytu w stronę pochwy, a nie w stronę pleców – lub po stosunku seksualnym, podczas którego bakterie również mogą przenieść się do cewki moczowej.

U mężczyzn do zakażenia może dojść w wyniku kontaktów seksualnych z zarażoną partnerką, ale również poprzez zanieczyszczenie cewki moczowej kałem. Podobnie u noworodków – przeniesienie resztek kału przy zmianie pieluszki w okolice cewki moczowej może skutkować pojawieniem się objawów ZUM.

Zapalenie pęcherza moczowego – objawy i rozpoznawanie (diagnostyka ZUM)

Objawy zapalenia układu moczowego są dość charakterystyczne i u dorosłych pacjentów obejmują:

pieczenie, szczypanie, kłucie i ból podczas oddawania moczu;
częste parcie na mocz i uczucie wypełnionego pęcherza przy jednoczesnym oddawaniu moczu małymi „porcjami” lub wręcz kroplami (pacjenci często zaznaczają brak ulgi po mikcji lub wręcz obecność przykrego wrażenia niepełnego opróżnienia pęcherza);
zmieniony kolor oraz zmienioną konsystencję moczu – staje się on gęstszy (w niektórych wypadkach zawiesisty), ciemniejszy niż zwykle, a nawet brązowy lub bordowy (jeśli zawiera domieszkę krwi) lub zielonkawy (jeśli zawiera ropę);
ból w dolnej części jamy brzusznej (nieco nad spojeniem łonowym), a także ból odcinka lędźwiowego pleców;
stan podgorączkowy lub gorączkę;
złe samopoczucie, drażliwość, ogólne osłabienie organizmu, niemożność skupienia się na codziennych czynnościach, zmniejszenie apetytu.

Przy ZUM u dzieci dodatkowo można odnotować zwiększoną marudność, płaczliwość, niechęć do siadania na nocniku lub do odwiedzania toalety, drapanie się lub uciskanie w miejscach intymnych (w ten sposób maluch chce zmniejszyć dyskomfort). Po zauważeniu wymienionych wyżej objawów (zarówno u dorosłych, jak i u dzieci), należy skontaktować się z lekarzem.

U kobiet, które po raz pierwszy doświadczają objawów ZUM, diagnostyka polega zazwyczaj na pogłębionym wywiadzie lekarskim. Inaczej jest u panów, dzieci oraz pań z nawracającym zapaleniem układu moczowego. Te grupy pacjentów kierowane są na badania – przede wszystkim badanie moczu z posiewem, badanie krwi (w celu określenia poziomów wskaźników zapalnych – OB, CRP) oraz – w razie potrzeby – na badania obrazowe (USG, RTG). Wszystko po to, by określić, jaki patogen jest przyczyną dolegliwości i dzięki temu dobrać odpowiednie leczenie.

Co na zapalenie pęcherza? Leczenie ZUM

Leczenie niepowikłanego zapalenia pęcherza polega na przyjmowaniu przez pacjenta antybiotyków – leków zwalczających bakterie w organizmie. Terapia przynosi skutek w postaci ustąpienia objawów już w ciągu 12-36 godzin, natomiast nie należy wówczas przerywać antybiotykoterapii. Wiele osób, czując się lepiej, odstawia lek, po czym po kilku dniach odczuwa nawrót infekcji. Preparaty na ZUM muszą być stosowane w zaleconym schemacie, by wszystkie bakterie zostały unieszkodliwione i nie namnażały się ponownie w drogach moczowych.

Zazwyczaj leczenie u kobiet, które po raz pierwszy przechodzą ZUM, trwa od 3 do 5 dni. U pacjentów z powikłaniami (w tym u mężczyzn, dzieci czy u osób z odmiedniczkowym zapaleniem nerek, będącym najczęstszym następstwem) terapia może trwać nawet do 2 tygodni.

Wśród leków pierwszego rzutu wyróżnia się między innymi furazydynę, trimetoprim czy sulfametoksazol, natomiast leki drugiego rzutu (stosowane przy braku efektów) to amoksycylina, cefaklor czy amoksycylina z dodatkami (na przykład z kwasem klawulanowym).

Profilaktyka zapalenia pęcherza moczowego - jak uniknąć zakażenia?

Do działań profilaktycznych, mających na celu zapobieganie występowania ZUM, należą:

opróżnianie pęcherza po stosunku seksualnym oraz przed zaśnięciem;
odpowiednie oczyszczanie okolic intymnych po defekacji (wspomniane już wcześniej wycieranie odbytu w kierunku pleców – nie na odwrót) oraz stosowanie podstawowych zasad higieny intymnej;
noszenie bielizny z naturalnych, przewiewnych materiałów oraz regularne jej zmienianie;
przyjmowanie preparatów z żurawiną (suplementów diety, soków, kapsułek) – oczywiście po konsultacji z lekarzem;
unikanie zaparć, a także unikanie sytuacji, w których wstrzymuje się oddanie moczu;
picie dużych ilości wody (by nie dopuścić do nadmiernego zagęszczania moczu);
leczenie i terapia nieprawidłowości w obrębie narządów dna miednicy (zarówno tych anatomicznych, jak i fizjologicznych – na przykład powstałych u kobiet po porodzie).

U osób z nawrotowym zapaleniem układu moczowego lekarz może wdrożyć terapię antybiotykami (przyjmowanymi w małych dawkach) w ramach profilaktyki.

Źródła:

Dr med. D. Kurpas, lek. med. Szetela, Zakażenia układu moczowego (ZUM) [w:] Medycyna Praktyczna, 26.04.2012
S. Dudzicz, prof. dr hab. n. med. A. Więcek, Zakażenie układu moczowego – sposób postępowania z uwzględnieniem odporności na antybiotyki [w:] Medycyna po Dyplomie 02/2019
Duława, R. Drabczyk, Zakażenia układu moczowego – informacje ogólne [w:] Interna – Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej (dostęp online), aktualizacja: 10.08.2023
Duława, M. Holecki, Zakażenia dróg moczowych u chorych na cukrzycę [w:] Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2009, tom 5, nr 1
Mazur, Zakażenia dróg moczowych – etiologia, charakterystyka kliniczna, pobieranie materiału do badań bakteriologicznych oraz interpretacja wyników [w:] Borgis – Medycyna Rodzinna 2/2004