Hipoglikemia - poznaj przyczyny i objawy. Jak leczyć hipoglikemię?

Hipoglikemia (potocznie określana mianem „niedocukrzenia” czy „spadkiem cukru”) to stan, w którym stężenie glukozy we krwi jest zmniejszone. Hipoglikemia może pojawiać się na skutek choroby (najczęściej jest to cukrzyca typu 1 lub cukrzyca typu 2), ale również pod postacią hipoglikemii reaktywnej czy w wyniku odwodnienia. Na szczęście objawy niedocukrzenia są dość charakterystyczne, co pozwala na szybkie rozpoznanie dolegliwości i podjęcie natychmiastowej reakcji lub na udzielenie pomocy. Jakie to symptomy? Kiedy stan hipoglikemii wymaga interwencji medycznej? W jaki sposób diagnozuje się hipoglikemię? Poznaj najważniejsze informacje o niedocukrzeniu i sprawdź, jak zapobiegać im na co dzień.

Hipoglikemia - co to takiego?

Hipoglikemia jest rozpoznawana w momencie, w którym poziom glukozy spada poniżej wartości 3,9 mmol/l (70 mg/dl). Co ważne, dla stwierdzenia hipoglikemii nie jest istotna obecność objawów (u niektórych osób mogą one wystąpić dopiero przy wyniku 3,0 mmol/l – 54 mg/dl). Warto tutaj dodać, że prawidłowa glikemia na czczo to wynik od 3,9 do 5,5 mmol/l (czyli 70-99 mg/dl).

Najczęściej badanie poziomu glukozy we krwi wykonuje się na czczo (co najmniej po 8 godzinach od ostatniego posiłku), natomiast w przypadku wystąpienia objawów hipoglikemii lekarz może zadecydować o natychmiastowym pobraniu krwi do badania (bez żadnego przygotowania).

Hipoglikemia bez cukrzycy - hipoglikemia reaktywna

Ze zjawiskiem hipoglikemii powiązane jest pojęcie hipoglikemii reaktywnej. Jest to stan obniżonego poziomu glukozy, następujący od 2 do 5 godzin po posiłku (zwłaszcza takim, który składał się w większości z węglowodanów). Hipoglikemia reaktywna pojawia się zwykle u osób, które:

mają insulinooporność (zmniejszoną wrażliwość tkanek na insulinę), o której mówi się, że stanowi „wstęp” do rozwoju cukrzycy typu 2;
przebyły w niedawnym czasie zabiegi z zakresu chirurgii bariatrycznej (leczące otyłość), a także resekcję fragmentu lub całego jelita.

Hipoglikemię obserwuje się także zdrowych osób. Określa się ją wówczas mianem hipoglikemii idiopatycznej – tak zwanej „hipoglikemii bez cukrzycy”, pojawiającej się bez wyraźnego powodu. W diagnostyce przyczyn tego problemu wykorzystuje się test obciążenia glukozą (tak zwane badanie krzywej cukrowej).

Hipoglikemia - przyczyny zjawiska

Hipoglikemia najczęściej jest rozpoznawana u osób chorujących na cukrzycę typu 1 lub typu 2. Stan ten pojawia się zwykle w wyniku praktykowana niewłaściwej diety (niedopasowanej do zaleceń lekarskich), a także przy nieprawidłowym leczeniu (lub przy braku leczenia). W praktyce oznacza to takie sytuacje, jak:

podaż zbyt małej liczby kalorii (lub całkowite pominięcie posiłku) po podaniu pacjentowi insuliny;
wstrzyknięcie insuliny i bezpośrednia ekspozycja na czynniki przyspieszające wchłanianie (wysokie temperatury – w tym upał czy gorącą kąpiel);
jednorazowe przyjęcie zbyt dużej dawki insuliny lub doustnych leków na cukrzycę:
intensywny wysiłek fizyczny, wiążący się z dużym wydatkowaniem energii, a także spożycie alkoholu (co istotne – picie alkoholu, zwłaszcza na czczo, może powodować hipoglikemię nawet u całkowicie zdrowych osób).

Oprócz tego niedocukrzenie może wystąpić jako objaw w przebiegu takich chorób i dolegliwości jak: niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki mózgowej, niewydolność wątroby, nerek lub nadnerczy, a w skrajnych wypadkach – nowotwór trzustki.

Hipoglikemia - objawy. Jak rozpoznać „spadek cukru”?

Wśród objawów hipoglikemii (niedocukrzenia) wyróżnia się:

objawy ze strony układu współczulnego (układu odpowiadającego za reakcję walki i ucieczki): drżenie mięśni, tachykardię, nadmierne pocenie się, rozszerzenie źrenic, uczucie niepokoju i lęku;
objawy ze strony układu przywspółczulnego (odpowiadającego za relaks, odpoczynek, odprężenie organizmu oraz za prawidłowe trawienie): nudności i wymioty, uczucie osłabienia, senność i silny głód;
objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego: zaburzenia koncentracji, splątanie, zaburzenia koordynacji ruchowej, bełkotliwa mowa, drgawki, niewyraźne lub podwójne widzenie, zaburzenia krążenia i oddechu.

Skrajna hipoglikemia może doprowadzić do utraty przytomności, śpiączki hipoglikemicznej (śpiączki cukrzycowej), a nawet – przy braku działań z zakresu pierwszej pomocy i leczenia hipoglikemii – do śmierci pacjenta.

Hipoglikemia - leczenie i zapobieganie

Pierwsza pomoc przy hipoglikemii obejmuje kontrolę poziomu glukozy we krwi (jeśli to możliwe – za pomocą glukometru paskowego), a także podanie pacjentowi przekąski lub napoju spożycie ma podnieść poziom glukozy. Wśród najlepszych propozycji wyróżnia się owoce (jabłko, banan), szklankę soku owocowego, łyżkę dżemu lub miodu. Niewskazane jest podawanie przetworzonych słodyczy, ponieważ w sytuacji zagrożenia zdrowia nie można szybko ocenić dawki węglowodanów, jakie wraz z ich spożyciem są dostarczane do organizmu. Jeśli chory ma w domowej apteczce saszetki z glukozą do rozpuszczania w wodzie, to można podać mu właśnie ten środek. Po tych czynnościach trzeba skontrolować poziom glikemii, a jeśli przekąska nie pomogła lub glukoza nadal spada, należy powtórzyć całą procedurę, dodając do przekąski porcję węglowodanów złożonych.

W przypadku utraty przytomności przez pacjenta, należy ułożyć go w pozycji bezpiecznej i wezwać pogotowie.

Zapobieganie epizodom hipoglikemii polega przede wszystkim na utrzymywaniu konkretnych zaleceń dietetycznych, regularnym kontrolowaniu glikemii, a także na przyjmowaniu leków w odpowiednim schemacie i unikaniu spożywania alkoholu.

Źródła:

med. U. Wilk, Hipoglikemia – objawy i leczenie [w:] Medycyna Praktyczna, 04.02.2015
dr hab. n. med. E. Pańkowska, Hipoglikemia – metody zapobiegania i strategie leczenia [w:] Diabetologia po Dyplomie, 02/2022
Dr n. med. M. Pawłowski, Hipoglikemia reaktywna [w:] Medycyna po Dyplomie 12/2013
Majkowska, Inobvious complications of hypoglicaemia [w:] Chin Diabetol 2017; 6; 4
Otto-Buczkowska, Hipoglikemia u chorych z cukrzycą typu 2 – czy jest problemem? [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 6