Niedobór witamin z grupy B - jakie są objawy?

Witamina B to nie jedna, ale osiem różnych substancji, które pełnią kluczowe role w naszym organizmie. Choć występują razem w wielu produktach spożywczych, ich niedobory mogą prowadzić do różnych, często niespecyficznych objawów. Witaminy z grupy B są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, krwionośnego, pokarmowego i wielu innych. Ich niedobór może negatywnie odbić się na naszym zdrowiu i samopoczuciu.

Czym jest Witamina B?

Witamina B to zbiorcza nazwa odnosząca się do ośmiu substancji o różnej roli w utrzymaniu zdrowia organizmu. Pełnią istotne funkcje w organizmie, uczestnicząc w procesach metabolicznych, produkcji energii, syntezie DNA, funkcjonowaniu układu nerwowego oraz utrzymaniu zdrowej skóry, włosów i paznokci. Niedobory witaminy B są bardzo powszechne w wielu krajach rozwijających się, szczególnie tam, gdzie dieta jest uboga w produkty pochodzenia zwierzęcego, owoce i warzywa. Indywidualne potrzeby organizmu mogą się różnić w zależności od wieku, płci, stanu zdrowia oraz innych czynników. Najbardziej narażone na niedobory witaminy B są kobiety w ciąży i karmiące piersią, niemowlęta i dzieci.

Niedobór witaminy B - objawy

Z uwagi na to, że witamina B stanowi grupę różnych składników odżywczych, objawy jej niedoborów zależą od rodzaju witaminy.

WITAMINA B1 (TIAMINA)

Tiamina jest niezbędna do metabolizmu glukozy w organizmie, a także odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego.

Skutkiem niedoboru witaminy B1 są zaburzenia czynności układu nerwowego m.in. osłabienie, zaburzenia pamięci i koncentracji, oczopląs, a także niewydolność krążenia objawiająca się przyspieszoną akcją serca. W przypadkach skrajnych niedobór tiaminy może prowadzić do choroby beri – beri. Jest to choroba układu nerwowego, która może występować w trzech postaciach: suchej (dominują objawy układu nerwowego), mokrej (dochodzi do uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego), piorunującej (jest to bardzo ciężki przebieg postaci mokrej). U alkoholików (z uwagi na to, że etanol upośledza wchłanianie tiaminy w jelitach) możemy obserwować tzw. zespół Wernickiego – Korsakowa. Do głównych objawów należą: oczopląs, ataksja, zaburzenia świadomości i pamięci oraz porażenie nerwów okoruchowych.

WITAMINA B2 (RYBOFLAWINA)

Ryboflawina działa jako koenzym w kilku procesach utleniania i redukcji w organizmie, uczestniczy w procesach przemiany węglowodanów, tłuszczy i białka. Jest niezbędna dla prawidłowego widzenia, a także wspomaga prawidłowe funkcjonowanie błon śluzowych.

Niedobór ryboflawiny może powodować zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego oraz stany zapalne błon śluzowych, w tym jamy ustnej czy gardła. Jeżeli niedobór ryboflawiny jest długotrwały może rozwinąć się niedokrwistość i zaćma.

WITAMINA B3 (WITAMINA PP)

W przeciwieństwie do innych witamin z grupy B może być produkowana w organizmie z tryptofanu. Nie są to jednak wystarczające ilości dla człowieka i głównym źródłem powinno być pożywienie. Jest to istotny związek w produkcji energii, syntezie hormonów i metabolizmie białek, tłuszczy i węglowodanów.

Niedobór występuje rzadko. W wyniku rozwinięcia niedoboru dochodzi to choroby o nazwie pelagra. Charakteryzuje się ona objawami takimi jak: zapalenie skóry, biegunka, otępienie.

WITAMINA B5 (KWAS PANTOTENOWY)

Kwas pantotenowy, znany również jako witamina B5, jest niezbędnym składnikiem odżywczym, który odgrywa kluczową rolę w wielu procesach zachodzących w organizmie. Wspomaga metabolizm tłuszczów, białek i węglowodanów, a także uczestniczy w produkcji hormonów i cholesterolu. Kwas pantotenowy jest również ważny dla zdrowia skóry, włosów i układu nerwowego.

Niedobór kwasu pantotenowego jest rzadki, ale może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, takich jak zmęczenie, osłabienie mięśni, drętwienie dłoni i stóp, bóle głowy czy bezsenność. Niedobór kwasu pantotenowego może być spowodowany niedożywieniem, przewlekłymi biegunkami, nadużywaniem alkoholu lub stosowaniem niektórych leków.

WITAMINA B6 (PIRYDOKSYNA)

Pirydoksyna jest niezbędna do produkcji neuroprzekaźników – serotoniny i noradrenaliny, bierze udział w przemianie aminokwasów.

Niedobór witaminy B6 może powodować objawy dotyczące układu nerwowego np. drgawki, depresję, apatię czy zapalenie nerwów. Dodatkowo pojawiają się stany zapalne skóry, zmniejszona odporność na infekcje czy niedokrwistość. Jej niedobór jest skorelowany ze wzrostem poziomu homocysteiny w organizmie, której nadmiar może być czynnikiem ryzyka rozwoju miażdżycy.

WITAMINA B7 (BIOTYNA)

Biotyna nazywana także witaminą H, pełni istotną rolę w metabolizmie węglowodanów, tłuszczów i białek. Wpływa istotnie na zdrowie skóry włosów i paznokci.

Niedobór biotyny może objawiać się łojotokiem, zapaleniem skóry, zmianami w wyglądzie i kondycji skóry i włosów, a także może prowadzić do zaburzeń neurologicznych. Do niedoborów witaminy B7 dochodzi dość rzadko z uwagi na to, że flora bakteryjna znajdująca się w naszych jelitach ma zdolność jej syntetyzowania. Jednak może dojść do zaburzenia tego procesu np. podczas stosowania silnej antybiotykoterapii.

WITAMINA B9 (KWAS FOLIOWY)

Kwas foliowy jest niezbędny do syntezy kwasów nukleinowych (DNA oraz RNA) oraz produkcji nowych komórek. Wpływa na układ nerwowy i mózg, a także pobudza procesy krwiotwórcze. Jest szczególnie istotny dla kobiet w ciąży, ponieważ zapobiega uszkodzeniom cewy nerwowej u rozwijającego się płodu.

Niedobór prowadzi do niedokrwistości megaloblastycznej, stanów zmęczenia, depresji, bezsenności. Zbyt mała ilość kwasu foliowego w trakcie ciąży może powodować wady rozwojowe płodu.

WITAMINA B12 (KOBALAMINA)

Witamina B12 uczestniczy w wytwarzaniu czerwonych krwinek, umożliwia syntezę kwasów nukleinowych, a także wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego.

Niedobór kobalaminy może prowadzić do niedokrwistości, zaburzeń neurologicznych czy psychicznych oraz problemów z pamięcią. Więcej na temat witaminy B12 można przeczytać tutaj.

Badanie – niedobór witaminy B

Objawy niedoboru witamin z grupy B mogą być bardzo zróżnicowane i zależą od stopnia niedoboru oraz indywidualnych cech organizmu. Analiza objawów występujących u pacjenta oraz ocena diety i stylu życia mogą pomóc w diagnostyce niedoborów. Istotne znaczenie odgrywają badania laboratoryjne, w tym morfologia krwi obwodowej oraz stężenie witaminy B12. Niedobory witamin z grupy B ocenia się testami laboratoryjnymi wykonywanymi najczęściej we krwi pacjenta.

Diagnostyka laboratoryjna niedokrwistości makrocytowej, która powoduje niedobór witaminy B12 i/lub kwasu foliowego oprócz oznaczenia tych witamin polega także na ocenie obrazu krwi obwodowej oraz szpiku. Charakterystyczne zmiany wielkości krwinek czerwonych (erytrocytów) oraz wskaźników czerwonokrwinkowych MCV i MCH są typowe dla tych zaburzeń. W diagnostyce niedokrwistości o podłożu autoimmunologicznym można wykonać oznaczenie poziomu przeciwciał przeciw czynnikowi wewnętrznemu Castle’a. Przeciwciała te blokują działanie czynnika wewnętrznego Castle’a to z kolei prowadzi do zaburzeń wchłaniania witaminy B12 i w konsekwencji anemii złośliwej (niedokrwistości Addissona-Biermera).

Należy pamiętać, że witaminy z grupy B są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, dlatego ważne jest dbanie o ich odpowiednie spożycie poprzez zrównoważoną dietę i, w razie potrzeby, suplementację pod kontrolą specjalisty.

Źródła:

Interna Szczeklika, pod red. Piotra Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, 2018.

Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Wydanie 4 Aldona Dembińska-Kieć , Bogdan Solnica , Jerzy Naskalski 2017

Tanaka K, Ao M, Kuwabara A. Insufficiency of B vitamins with its possible clinical implications. J Clin Biochem Nutr. 2020 Jul;67(1):19-25.

Shipton MJ, Thachil J. Vitamin B12 deficiency – A 21st century perspective . Clin Med (Lond). 2015 Apr;15(2):145-50.

Hanna M, Jaqua E, Nguyen V, Clay J. B Vitamins: Functions and Uses in Medicine. Perm J. 2022 Jun 29;26(2):89-97.