Powiększone węzły chłonne - dlaczego nie można bagatelizować tej dolegliwości?

Węzły chłonne – inaczej określane mianem węzłów limfatycznych – są strukturami zlokalizowanymi w różnych miejscach ludzkiego organizmu (m.in. pod pachami, w pachwinach, na szyi, ale również głębiej – w obrębie klatki piersiowej czy przestrzeni otrzewnowej). Pełnią one funkcję obronną – wraz z naczyniami limfatycznymi stanowią istotny element układu immunologicznego. W węzłach chłonnych dochodzi do filtracji limfy oraz do wytwarzania przeciwciał – czyli komórek walczących z patogenami dostającymi się do organizmu. Objawem toczącej się infekcji lub procesu zapalnego są powiększone węzły chłonne – pod pachą, na szyi lub w innym miejscu. W jaki sposób rozpoznać ten stan i czy powiększenie węzłów chłonnych powinno stanowić powód do niepokoju?

Powiększone węzły chłonne - objawy. Czy powiększone węzły chłonne bolą?

Powiększone węzły chłonne (limfadenopatia) można wyczuć samodzielnie, dotykając miejsca ich lokalizacji. Czasem struktury te powiększają się tak bardzo, że są widoczne gołym okiem – na szyi, w pachwinach, przy żuchwie lub pod pachami (dotyczy jednak jedynie węzłów powierzchniowych, położonych płytko). Powiększonym węzłom chłonnym, w zależności od przyczyny zjawiska, mogą towarzyszyć takie objawy, jak:

ból okolicy węzła chłonnego i tkliwość tego miejsca;
zaczerwienienie i napięcie skóry (powiązane z obrzękiem) oraz jej ucieplenie;
symptomy ogólnoustrojowe – gorączka, złe samopoczucie, dreszcze, wymioty, biegunka i inne.

Objawem niepokojącym jest z pewnością powiększenie węzła chłonnego do średnicy powyżej 1 centymetra – taki symptom zdecydowanie powinien skłonić pacjenta do wizyty u lekarza.

Powiększenie węzłów chłonnych - możliwe przyczyny

Limfadenopatia sama w sobie nie jest chorobą, a powiększenie węzłów chłonnych to tak zwany objaw nieswoisty. W praktyce oznacza to, że może wskazywać na rozwój różnych chorób, spośród których najczęściej występujące to:

infekcje i zakażenia – bakteryjne (szkarlatyna, kiła, gruźlica, angina), wirusowe (różyczka, odra, ospa wietrzna, półpasiec, cytomegalia, opryszczka), grzybicze (blastomykoza, histoplazmoza), choroby odzwierzęce (choroba kociego pazura, tularemia, toksoplazmoza);
choroby autoimmunologiczne – a w tym reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, twardzina, sarkoidoza i inne;
choroby nowotworowe – w tym najczęściej nowotwory układu limfatycznego (chłoniaki, ostra białaczka limfoblastyczna, przewlekła białaczka limfocytowa), a także guzy o charakterze przerzutowym (komórki nowotworowe „podróżują” naczyniami limfatycznymi do węzłów chłonnych, gdzie mogą dawać wspomniane przerzuty).

Wymienione powyżej, możliwe przyczyny powiększenia węzłów chłonnych nie wyczerpują katalogu schorzeń i przypadłości mogących powodować omawiany objaw. Niemniej, w większości przypadków (u 2/3 pacjentów) powiększenie węzłów chłonnych świadczy o infekcji lub zakażeniu.

Powiększone węzły chłonne na szyi, pod pachami, po jednej stronie - co to oznacza?

Lokalizacja powiększonego węzła chłonnego ma bardzo duże znaczenie diagnostyczne – ogólnie rzecz biorąc, objaw ten po jednej stronie ciała lub przy pojedynczym węźle (chodzi tu o powiększony węzeł pod pachą, na szyi, przy żuchwie) wskazuje na miejscową przyczynę (mowa wówczas o powiększeniu ograniczonym). I tak:

powiększone węzły chłonne pod pachą mogą oznaczać zakażenia bakteryjne w obrębie ramienia, przyjęcie szczepionki, zapalenie lub nowotwór piesi, chorobę kociego pazura;
powiększone węzły chłonne na szyi lub żuchwie zwykle towarzyszą infekcjom górnych dróg oddechowych, a także zakażeniom ucha, zmianom próchniczym, ropniom okołowierzchołkowym (przyczyny stomatologiczne), ale również nowotworom – chłoniakom i guzom zlokalizowanym w obrębie szyi lub głowy;
powiększone węzły chłonne w pachwinach mogą świadczyć o rozwoju infekcji intymnej (w tym o rozwoju chorób przenoszonych drogą płciową), a także o zakażeniu skóry i wielu chorobach zakaźnych (cytomegalia, toksoplazmoza, HIV, mononukleoza i inne).

Jeśli z kolei u pacjenta obserwuje się powiększenie wszystkich węzłów chłonnych, to lekarz może podejrzewać chorobę układową (ogólnoustrojową) – na przykład choroby autoimmunologiczne.

Co na powiększone węzły chłonne? Kiedy udać się do lekarza i jakie badania wykonać?

W przypadku powiększenia się węzłów chłonnych oraz występowania objawów towarzyszących (gorączka, ból węzłów, zaczerwienienie, tkliwość, obrzęk) należy bezwzględnie udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który – oprócz przeprowadzenia wywiadu oraz wykonania badań przedmiotowych (badanie palpacyjne, pomiar temperatury, osłuchanie pacjenta), może zlecić także badania dodatkowe. Najczęściej są to badania krwi obejmujące morfologię z rozmazem (pozwalającą ocenić poszczególne elementy morfotyczne krwi pod mikroskopem), poziom wskaźników stanu zapalnego (OB – Odczyn Biernackiego oraz CRP), a także próby wątrobowe (ALAT, ASPAT, LDH).

Dalsze postępowanie terapeutyczne będzie uzależnione od wyników wymienionych powyżej badań, a także od rozpoznania choroby przyczyniającej się do powiększenia węzłów chłonnych u pacjenta.

Źródła:

Styczyński, Limfadenopatia u dzieci i dorosłych: zasady postępowania diagnostycznego [w:] Acta Haematologica Polonica, 50(3), September 2019
Dr hab. med. M. Podhorecka, Powiększone węzły chłonne – ścieżka postępowania [w:] Stany Nagłe po Dyplomie 04/2018
M. Romiszewska, prof. dr hab. n. med. T. Jackowska, Powiększone węzły chłonne – przyczyny, diagnostyka i leczenie [w:] Pediatria po Dyplomie 02/2021
Hellmann, Węzły chłonne, powiększone [w:] Podręcznik Interna: Medycyna Praktyczna (dostęp online)
M. Karlikowska-Skwarnik, Powiększone węzły chłonne – lokalizacja, przyczyny, badania, leczenie [w:] Medycyna Praktyczna, 03.08.2022
Pawelec, J. Wiechecka, D. Boruczkowski, Diagnostyka różnicowa powiększonych węzłów chłonnych u dzieci [w:] Borgis – Nowa Pediatria 3/2012