Movember: wąsy na zdrowie czyli miesiąc profilaktyki męskich nowotworów

To hasło niezwykle ważnej akcji fundacji Movember/Wąsopad organizowanej na całym świecie i mającej na celu zwiększenie świadomości jak ważna jest dla zdrowia wczesna diagnostyka, profilaktyka, diagnozowanie i leczenie nowotworów najczęściej występujących u mężczyzn – raka gruczołu krokowego i raka jądra. Listopad jest szczególnym miesiącem w roku, nazywanym „miesiącem wąsów”, w którym skupiamy się na profilaktyce tzw. męskich nowotworów.

Rak prostaty – częsty nowotwór u mężczyzn

Rak prostaty jest drugim po raku płuc nowotworem złośliwym występującym u mężczyzn w Polsce. Za najważniejszy i niezależny czynnik ryzyka uważa się wiek, rzadko jest wykrywany u mężczyzn przed 45 rokiem życia, a około 75% zachorowań występuje po 65 roku życia. Do czynników ryzyka zalicza się również rodzinne obciążenie genetyczne, wysokie stężenia androgenów i testosteronu oraz dietę bogatą w tłuszcze zwierzęce, a ubogą w warzywa i owoce, otyłość, a także palenie papierosów i nadużywanie alkoholu.

Zapadalność na raka gruczołu krokowego narasta w niepokojący sposób. W ciągu 20 ostatnich lat wzrosła aż czterokrotnie. Dlatego tak istotne są badania profilaktyczne wykonywane raz w roku przez mężczyzn powyżej 50 roku życia.

Rak prostaty - profilaktyka

Zapobiegać zachorowaniu na raka gruczołu krokowego można poprzez dietę bogatą w produkty zawierające witaminę E i selen. Pomidory, soja, orzechy, ryby i owoce morza zaliczane są do pokarmów chroniących przed rakiem prostaty. Stosowaniem diety bogatej w ryby i owoce morza tłumaczy się niską zachorowalność na ten nowotwór u Chińczyków i Japończyków.

Rak prostaty – diagnostyka i leczenie

Konsultację urologiczną należy odbyć bezzwłocznie, jeśli u pacjenta pojawił się jeden z poniższych objawów:

pojawienie się krwi w moczu lub w nasieniu,
kłopoty z oddawaniem moczu,
częstomocz,
uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego.

Bóle kręgosłupa i bóle kostne często są ignorowane jako objawy związane z wiekiem, a mogą być ważnym sygnałem towarzyszącym przerzutom raka do układu kostnego.

Podstawową metodą diagnostyczną jest badanie przezodbytnicze (DRE – digital rectal examination), którego dokładność diagnostyczna jest oceniana tylko na 40%, ponieważ lekarz może nie wyczuć ognisk zapalnych, bądź niewielkich zmian. Decydujące znaczenie dla rozpoznania ma wynik badania histopatologicznego materiału uzyskanego metodą biopsji wykonanej pod kontrolą ultrasonografii transrektalnej TRUS (transrectal ultrasonography). Dzięki specjalnym sondom możliwe jest wykrycie stanu zapalnego lub niewielkiej zmiany.

W diagnostyce laboratoryjnej, jako badanie przesiewowe w kierunku raka prostaty, oznacza się stężenie antygenu sterczowego PSA (specific prostatic antigen), enzymu swoistego dla gruczołu krokowego. Enzym ten pełni ważną funkcję, bowiem bierze udział w upłynnianiu nasienia. Produkowany jest fizjologicznie przez zdrowe komórki stercza, ale także przez komórki gruczolaków, czyli rozrostów łagodnych oraz komórki raka.

Stężenie PSA narasta wraz z wiekiem i może być podwyższone także w chorobach nienowotworowych: łagodny rozrost gruczołu krokowego (gruczolak stercza), ostre i przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego lub zatrzymanie moczu.

Oznaczenie PSA nie powinno być wykonywane wcześniej niż po 6 tygodniach po resekcji przezcewkowej stercza i po biopsji stercza ze względu na możliwość uzyskania zawyżonych wyników.

Wzrost stężenia PSA występuje także po ucisku gruczołu krokowego (badanie przezodbytnicze per rectum, cewnikowanie pęcherza). Badanie należy wykonać przed badaniem lub kilka dni po jego przeprowadzeniu. Przed badaniem należy także przez kilka dni unikać jazdy na rowerze.

Dla różnicowania pomiędzy rakiem prostaty a łagodnym rozrostem prostaty wykorzystuje się poza oznaczeniem całkowitego PSA (tPSA) także oznaczenie jego formy wolnej fPSA. Wyniki przedstawia się jako wskaźnik procentowy stosunku fPSA do tPSA. Wskaźnik okazał się bardzo użyteczny w ocenie wyników PSA mieszczących się w zakresie 2-10 ng/ml.

wartość >25% fPSA pozwala na wykluczenie raka prostaty z prawdopodobieństwem 90%. Wynik powyżej 25% występuje u większości pacjentów z łagodnym rozrostem gruczołu;
wartość fPSA < 10% z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na ryzyko raka stercza i jest wskazaniem do wykonania biopsji;
wartość fPSA pomiędzy 10 a 25%, tzw. „szara strefa” z prawdopodobieństwem 20% wskazuje na raka stercza.

Oznaczenie jest narzędziem pomocnym w wykrywaniu raka we wczesnych stadiach zaawansowania, nie znajduje natomiast zastosowania w kontroli chorych po leczeniu, w rokowaniu oraz monitorowaniu terapii.

Nowotwory jądra – czynniki, diagnostyka i leczenie

Nowotwory jądra choć dość rzadkie, to wśród młodych mężczyzn (między 15. a 40. rokiem życia) są najczęstszym nowotworem złośliwym. Na tę grupę wiekową przypada w Polsce 75% zachorowań. Kolejny wzrost zachorowań dotyczy mężczyzn pomiędzy 60. a 70. rokiem życia.

Czynnikami ryzyka są wnętrostwo, czyli nieprawidłowa, poza workiem mosznowym, lokalizacja jądra, przepuklina pachwinowa, wodniak i zanik jądra, a także bezpłodność.

Podstawową metodą diagnostyczną jest badanie ultrasonograficzne, a ustalenie rozpoznania dokonywane jest w oparciu o badanie histopatologiczne usuniętego jądra.

Dla rozpoznania, różnicowania i rokowania ważne są także badania laboratoryjne. Oznacza się trzy markery nowotworowe: alfa-fetoproteinę AFP, gonadotropinę kosmówkową beta-hCG, dehydrogenazę mleczanową LDH. Ich ekspresja znacząco różni się w zależności od typu histopatologicznego raka. Poziom markerów wpływa na decyzje dotyczące terapii.

We wczesnym rozpoznaniu raka jądra bardzo ważne jest systematyczne samobadanie. Tak jak kobietom zaleca się comiesięczne badanie piersi, tak mężczyźni, szczególnie młodzi, powinni mieć nawyk badania jąder.

Rak piersi u mężczyzn – co warto wiedzieć?

Nie wszyscy wiedzą, że mężczyźni również mogą zachorować na raka piersi. Szacuje się, że około 1% wszystkich nowotworów złośliwych piersi to choroba zdiagnozowana u mężczyzn. Niestety rak piersi u mężczyzn często wykrywany jest w zaawansowanym stadium. Dzieje się tak ze względu na brak badań przesiewowych, nieświadomość ryzyka i ignorowanie objawów choroby.

Nowotwory u mężczyzn – jak sprawdzić ryzyko? Badania i testy

Dla oceny ryzyka wystąpienia raka prostaty oraz raka piersi zalecane są testy określające predyspozycje genetyczne wykrywające mutacje w genach BRCA1, CHEK2 i NBS1. Wczesne wykrycie predyspozycji o podłożu molekularnym i wdrożenie odpowiedniego postępowania profilaktycznego lub specjalistycznego leczenia daje dużą szansę na wyleczenie.

Test zaleca się mężczyznom w przypadku występowania raka prostaty wśród najbliższych krewnych, wczesnego wieku zachorowania (50-60 rok życia), występowania raka piersi lub jajnika wśród najbliższych krewnych, występowania w rodzinie chorób nowotworowych o lokalizacji wielonarządowej (tarczyca, nerka, jelito grube), stwierdzenia mutacji genów BRCA1, CHEK2 lub NBS1 u najbliższych krewnych, rutynowej diagnostyki urologicznej u pacjenta z grupy ryzyka lub objawami nasuwającymi podejrzenie raka prostaty.

Badajmy się nie tylko w listopadzie, ale przez cały rok.