Badania w ciąży – jakie należy wykonać?

Badania w ciąży

Ciąża to szczególny okres w życiu kobiety. Należy wówczas bardzo uważnie dbać o swoje zdrowie, gdyż przekłada się ono bezpośrednio na prawidłowy przebieg ciąży oraz rozwój płodu. Ciąża fizjologicznie trwa ok. 40 tygodni (9 miesięcy) i najczęściej dzieli się ją na 3 trymestry:

I trymestr – od zapłodnienia do 16 tygodnia

II trymestr – 16. – 24. tydzień ciąży

III trymestr – od 24. tygodnia do porodu

Badania przeprowadzane w trakcie trwania ciąży obejmują testy laboratoryjne z wielu kategorii, zarówno chorób zakaźnych, jak i pomiary parametrów fizjologicznych. Dzięki temu możliwe jest wykrycie zarówno patogenów, które mogłyby mieć szkodliwy wpływ na zdrowie dziecka, jak i zaburzeń w zakresie zdrowia przyszłej mamy, które mogą negatywnie wpływać na jej samopoczucie oraz na przebieg ciąży.

Opisany poniżej kalendarz badań przygotowany został na podstawie wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Zawiera on badania, które należy wykonać w trakcie trwania ciąży, aby jak najskuteczniej zadbać o zdrowie matki oraz dziecka. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku testu ciążowego należy umówić wizytę u lekarza, który będzie prowadził ciążę pacjentki przez następne 9 miesięcy.

Badania w ciąży – do 10. tygodnia ciąży lub na pierwszej wizycie

Pierwsza wizyta u lekarza prowadzącego powinna odbyć się najpóźniej do 10 tygodnia ciąży – optymalnie między 7, a 8 tygodniem. Podczas tej wizyty lekarz wykonuje podstawowe badania przedmiotowe, takie jak m.in.:

• pomiar masy ciała oraz wzrostu
• pomiar ciśnienia tętniczego
• badanie piersi
• badanie ginekologiczne wraz z cytologią
• pobranie materiału na posiew bakteriologiczny.

Na tej wizycie zostaną omówione także podstawowe zalecenia dla pacjentki na najbliższe miesiące dotyczące m.in. stylu życia, korekty określonych leków stosowanych przewlekle itd.

W pierwszych tygodniach trwania ciąży zlecane są następujące, obowiązkowe badania laboratoryjne:

• oznaczenie grupy krwi, czynnika Rh oraz przeciwciał odpornościowych do antygenów erytrocytów – badania te pozwalają na wstępną diagnostykę pod kątem konfliktu serologicznego. Jest to schorzenie, które może rozwinąć się w przypadku odmienności między układem antygenów czerwonokrwinkowych matki oraz dziecka. Podczas pierwszej ciąży do konfliktu serologicznego dochodzi dopiero w momencie porodu, jako że wcześniej krew matki i dziecka nie miesza się dzięki obecności bariery łożyskowej. W przypadku kolejnych ciąż należy podjąć szczególnie dokładną diagnostykę, aby wykluczyć możliwość rozwoju konfliktu serologicznego jeszcze podczas trwania ciąży.
• morfologia krwi obwodowej – jest to jedno z podstawowych badań laboratoryjnych, które pozwala na oznaczenie licznych parametrów krwi żylnej, dzięki czemu możliwe jest wykrycie wielu zaburzeń takich jak np. niedokrwistość, która może wskazywać na niedobory określonych związków potrzebnych do prawidłowego rozwoju dziecka.
• stężenie glukozy – oznaczenie stężeń glukozy we krwi jest podstawowy testem przesiewowym stosowanym podczas rozpoznawania cukrzycy. W przypadku otrzymania nieprawidłowych wyników tego badania (lub występowania dodatkowych czynników ryzyka) pacjentka może zostać skierowana na OGTT, czyli doustny test obciążenia glukozą, dzięki któremu będzie możliwe postawienie dokładnego rozpoznania zespołów chorobowych związanych z nieprawidłowościami w obrębie gospodarki węglowodanowej.
• badanie serologiczne w kierunku kiły (VDRL) – wykrycie u pacjentki zakażenia krętkami kiły jest szczególnie niebezpieczne dla życia rozwijającego się płodu, jako że może prowadzić do powstania zakażenia wewnątrzmacicznego, a w konsekwencji nawet do poronienia. Odpowiednio wczesne wykrycie tych organizmów chorobotwórczych pozwala jednak na szybkie wdrożenie skutecznego leczenia, które znacząco zminimalizuje ryzyko zakażenia płodu oraz zapobiegnie występowaniu kiły wrodzonej.
• badanie ogólne moczu – ten test laboratoryjny pozwala na oznaczanie podstawowych parametrów moczu, dzięki którym możliwe jest wykrycie licznych zaburzeń pracy nerek oraz innych układów w ciele pacjentki, które mogą mieć bezpośrednie przełożenie na prawidłowy przebieg ciąży.

Dodatkowo zaleca się przeprowadzenie także badań w kierunku infekcji wywoływanych przez określone patogeny, takie jak HIV, HCV, wirus różyczki oraz badania w kierunku toksoplazmozy (przeciwciała IgG oraz IgM). Wszystkie te drobnoustroje chorobotwórcze mogą znacząco negatywnie wpływać na rozwój płodu, dlatego niezwykle istotne jest wczesne wykrycie ewentualnych zakażeń u matki, aby możliwe było szybkie wdrożenie właściwego leczenia. Należy także rozważyć przeprowadzenie kontrolnej konsultacji stomatologicznej.

Badania w ciąży – 11. – 14. tydzień ciąży

Pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży przeprowadzane jest pierwsze, obowiązkowe badanie ultrasonograficzne (USG). Jest to badanie obrazowe, które pozwala na ocenę anatomicznego rozwoju płodu. Metoda ta do uzyskania obrazu wykorzystuje ultradźwięki, dzięki czemu nie stanowi zagrożenia dla tkanek matki oraz płodu.

Dodatkowo, w określonych przypadkach lekarz może zlecić wykonanie testu PAPP-A, który jest jednym z podstawowych nieinwazyjnych badań prenatalnych. Test ten przeprowadzany jest z próbki krwi żylnej pacjentki i polega na oznaczeniu tam stężeń określonych związków białkowych związanych z przebiegiem ciąży. Nieprawidłowości w wynikach tych badań powinny skierować pacjentkę na przeprowadzenie dokładniejszych badań prenatalnych. Należy jednak pamiętać, że NFZ refunduje tego rodzaju badania tylko w określonych sytuacjach, zależnych m.in. od wieku matki (powyżej 35 roku życia) oraz od dodatkowych czynników ryzyka i poprzednich historii komplikacji ciążowych. W tym okresie ciąży zaleca się także ponowne przeprowadzenie badania ogólnego moczu.

Badania w ciąży – 15. – 20. tydzień

Na wizycie u ginekologia prowadzącego ciążę, która odbywa się między 15 a 20 tygodniem przeprowadzane są standardowe badania przedmiotowe (czyli m.in. pomiar ciśnienia tętniczego, masy ciała) oraz zlecane są także następujące testy laboratoryjne:

• morfologia krwi obwodowej
• badanie ogólne moczu
• ponowne oznaczenie przeciwciał związanych z antygenami czerwonokrwinkowymi u pacjentek, które posiadają grupę krwi Rh-ujemną

W szczególnych przypadkach mogą także tutaj zostać zlecone bardziej rozbudowane nieinwazyjne badania diagnostyczne (tzw. test potrójny), które mają na celu wykrycie wad wrodzonych.

Badania w ciąży – 21. – 26. tydzień

W tym okresie ciąży obowiązkowo wykonuje się dokładne badanie USG, podczas którego przeprowadza się określone pomiary biometryczne oraz precyzyjnie ocenia się budowę płodu i otaczających go struktur. Na tym etapie możliwe jest także określenie płci dziecka, choć zawsze mogą pojawić się pewne trudności związane chociażby z ułożeniem płodu w macicy podczas badania.

Testy laboratoryjne obejmują obowiązkowy test OGTT (czyli test doustnego obciążenia glukozą) oraz badanie ogólne moczu. Dzięki przeprowadzeniu badania OGTT możliwa jest diagnostyka cukrzycy ciężarnych, która nieleczona może stanowić ryzyko dla zdrowia zarówno matki, jak i dziecka. Dodatkowo u kobiet, które w pierwszym trymestrze otrzymały negatywny wynik badań w kierunku toksoplazmozy zaleca się powtórzenie testu poziomu przeciwciał skierowanych przeciwko Toxoplasma gondii.

Badania w ciąży – 27. -32. tydzień

Na wizycie kontrolnej podczas tego okresu trwania ciąży lekarz zleca następujące badania diagnostyczne:

• morfologia krwi obwodowej
• badanie ogólne moczu
• przeciwciała odpornościowe związane z układem antygenów czerwonokrwinkowych (test PTA)

Przeprowadzane jest także kontrolne badanie USG, w celu oceny rozwoju anatomicznego dziecka oraz wykrycia ewentualnych odchyleń od normy w tym zakresie.
U pacjentek, które wykazują zwiększone ryzyko rozwoju konfliktu serologicznego w tym okresie (28-30 tydzień ciąży) można także podać profilaktycznie specyficzne przeciwciała (anty-D-Rh), które będą w stanie zapobiec rozwojowi choroby hemolitycznej u noworodka.

Badania w ciąży – 33. – 37. tydzień

Na przedostatniej wizycie przed porodem obowiązkowo przeprowadza się morfologię krwi obwodowej oraz badanie ogólne moczu. Zaleca się także przeprowadzenie kompleksowej diagnostyki pod kątem chorób zakaźnych, jako że wiele z nich może wywoływać zakażenia okołoporodowe u dziecka. Najczęściej wykonuje się następujące testy:

• badanie serologiczne w kierunku kiły (VDRL)
• antygen HBs (badanie w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu B)
• przeciwciała przeciwko wirusowi HIV
• przeciwciała przeciwko wirusowi HCV (WZW typu C)
• posiew materiału z dróg rodnych w kierunku paciorkowców beta-hemolizujących GBS (Streprococcus agalactiae) – zakażenie tą bakterią może wywołać u noworodka bardzo poważne infekcje, które mogą prowadzić nawet do zgonu dziecka. Z tego powodu ważne jest wczesne wykrycie ewentualnej obecności tych bakterii w drogach rodnych pacjentki oraz wdrożenie właściwej antybiotykoterapii w okresie okołoporodowym, która pozwoli na zminimalizowanie ryzyka zakażenia noworodka.

Badania w ciąży 38. – 39. tydzień

Na ostatnich etapach trwania ciąży wykonywane są nadal podstawowe badania przedmiotowe pacjentki oraz ogólne badanie moczu. Dodatkowo może także zostać zlecona morfologia krwi żylnej.

Po 40 tygodniu czasu trwania ciąży przeprowadza się badania obrazowe USG oraz KTG. KTG pozwala na jednoczesną ocenę tętna płodu oraz czynności skurczowej macicy. Dzięki tym badaniom możliwe jest wykrycie stanów zagrożenia życia dziecka, które powinny natychmiastowo skierować pacjentkę na oddział położniczy.

Prawidłowo do porodu powinno dojść najpóźniej w 42 tygodniu ciąży.